گردانفجار

گَردانفجار یا انفجار گرد و غبار یا انفجار ذرات ( به انگلیسی: Dust Explosion ) زمانی اتفاق می افتد که یک توده شناور گرد و غبار مخلوط با هوا توسط یک عامل شروع کننده دریک محفظه بسته مشتعل شده و فشار گازهای حاصل از اشتعال به شدت افزایش یابد. [ ۱]
برای وقوع گردانفجار وجود پارامترهای زیر ضروری است  :
• گرد و غبار قابل اشتعال ( به صورت خالص یا مخلوط با گازهای دیگر )
• اکسیدایزر ( اکسیژن هوا یا گازهایی مانند فلورین٬برومین و کلورین )
• منبع شروع اشتعال
• انتشار با تمرکز کافی و شناور بودن مخلوط گرد و غبار با اکسیدایزر
• فضای محدود ( بدون این عامل فقط آتش سوزی رخ خواهد داد. )
مطالعات تجربی نشان می دهد که در حدود ۷۰٪ جامداتی که در صنایع فرآوری می شوند و گرد و غبارهای حاصل از آن ها قابل اشتعال هستند و زمانی که به صورت گرد و غبار ابری شکل در هوا پخش شوند می توانند سبب گردانفجار شوند. [ ۱] بسیاری از مواد قابل اکسایش و کاهش مانند گرد زغال٬ چوب اره و منیزیم می توانند باعث گردانفجار شوند. همچنین بسیاری از ذرات معمولی مانند آرد٬ شکر٬ شیرخشک٬ غلات و گرده های گیاهی توایی ایجاد گردانفجار را دارند. بعضی از فلزات مانند آلومینیوم و تیتانیوم در حالت پودری شکل می توانند توده ذرات معلق قابل انفجار تشکیل دهند. [ ۲]
انجمن ایمنی و آتش نشانی ایران مناطق خطرناک را به چند دسته تقسیم می کند که در اصطلاح به آن ها Zone می گویند. Zone ها بر اساس بسامد رخداد در طی یک دوره زمانی مشخص، تعیین می شوند:[ ۳]
• Zone 20: به مناطقی گفته می شود که یک اتمسفر قابل انفجار شامل مخلوطی از هوا و ذرات گرد و غبار قابل احتراق به صورت دائم یا بیشتر اوقات برای مدت طولانی در آن ها وجود دارند.
• Zone 21  : به مناطقی گفته می شود که یک اتمسفر قابل انفجار شامل مخلوطی از هوا و ذرات گرد و غبار قابل احتراق به ندرت در شرایط نرمال فرایندی در آن ها وجود دارد.
• Zone 22  : به مناطقی گفته می شود که یک اتمسفر قابل انفجار شامل مخلوطی از هوا و ذرات گرد و غبار قابل احتراق در شرایط غیر نرمال فرایندی برای مدت کوتاهی در آن ها وجود دارد.
سه راه اساسی برای پیشگیری از گردانفجار به ویژه در معادن و کارگاه های صنعتی وجود دارد:
• جلوگیری از تجمع ذرات ( آب پاشی٬ خاک پاشی٬ تهویه )
• کاهش قابلیت اشتعال ذرات ( آب پاشی٬ استفاده از جاذب ها یا خنثی کننده ها مانند آهک )
• پیشگیری از شکل گرفتن شعله اولیه ( پیشگیری از هر گونه فعالیت شعله دار و حرارت زا و سیستم های الکتریکی، روشنائی و تهویه نوع ضد جرقه )