گاه شماری جانوری یا گاه شماری دوازده جانوری یک نوع گاه شماری قمری بر پایه گاه شماری ترکی است که یک حیوان و ویژگی های معتبر آن را به هر سال در یک چرخه ۱۲ ساله تکراری اختصاص می دهد و در بسیاری از کشورهای آسیای شرقی و آسیای جنوب شرقی مانند ژاپن، کره جنوبی، ویتنام ، کامبوج و تایلند دارای محبوبیت است و بعد از دوران مغول در ایران نیز متداول شد و تا اوایل قرن حاضر خورشیدی نیز، متداول بوده است. این گاه شماری از جنبه های بسیاری شبیه به گاه شماری چینی - اویغوری به نظر می آید.
... [مشاهده متن کامل]
نمونه هایی از این تقویم در کتیبه های اورخون استفاده شده است و بعدها از سوی ترکان به سایر مناطق برده شده است، بدین جهت به تقویم ترکی، نیز معروف شده است.
محمود کاشغری در کتاب دیوان لغات منسوب به قرن پنجم هجری در ذیل کلمه «برس» شرحی دربارهٔ این تقویم آورده است که نخستین شرح دربارهٔ این تقویم است. او می نویسد: ترکان نام دوازده گونه از جانوران را گرفته و به عنوان نام برای دوازده سال برگزیده اند. سال های عمر کودکان، تاریخ نبردها و قهرمانی ها و دیگر چیزها را با گردش سال های دوازده گانه می شمارند و به یاد می سپارند و ریشه آن چنین است که:یکی از خاقانان ترک اراده کرده که تاریخ یکی از نبردهای سال ها پیش از خود را بداند و در تاریخ وقوع آن اختلاف افتاد. از این رو خاقان در این کار با مردم مشورت کرده و در کنگره ای گفت: «ما سال ها را نیز مانند برج های دوازده گانه و شمار ماه ها، دوازده قرار دهیم و این چونان یادگاری در میان ما باقی بماند. » مردم نیز پذیرفتند پس آنگاه خاقان به شکار بیرون آمد و فرمان داد حیوانات را به طرف رودخانه «ایلا سو» روان سازند. چندی از حیوانات را شکار کردند و گروهی نیز به داخل آب پریدند. دوازده گونه از حیوانات از آب گذشت و نام آن ها را بر سال ها نهادند نخستین این حیوانات سیچقان ( موش ) بود که نخستین سال است و پس از آن نام یازده حیوان دیگر را برمی شمارد. او می افزاید: ترکان گویند در هر یک از این سال ها حکمتی نهفته است که بدان تفأل می کنند و آن را فرخنده و مبارک می شمارند؛ مثلاً وقتی سال گاو وارد می شد، نبردها و قهرمانی ها فزونی می یافت زیرا گاوها به هم بسیار شاخ زنند و در ستیز باشند در سال مرغ طعام فراوان شود اما در میان مردم تشویش و نگرانی پدید آید. سال تمساح ( در تقویم اقتباسی فارسی سال نهنگ ) ، باران فروان رخ دهد و غیره.
... [مشاهده متن کامل]
نمونه هایی از این تقویم در کتیبه های اورخون استفاده شده است و بعدها از سوی ترکان به سایر مناطق برده شده است، بدین جهت به تقویم ترکی، نیز معروف شده است.
محمود کاشغری در کتاب دیوان لغات منسوب به قرن پنجم هجری در ذیل کلمه «برس» شرحی دربارهٔ این تقویم آورده است که نخستین شرح دربارهٔ این تقویم است. او می نویسد: ترکان نام دوازده گونه از جانوران را گرفته و به عنوان نام برای دوازده سال برگزیده اند. سال های عمر کودکان، تاریخ نبردها و قهرمانی ها و دیگر چیزها را با گردش سال های دوازده گانه می شمارند و به یاد می سپارند و ریشه آن چنین است که:یکی از خاقانان ترک اراده کرده که تاریخ یکی از نبردهای سال ها پیش از خود را بداند و در تاریخ وقوع آن اختلاف افتاد. از این رو خاقان در این کار با مردم مشورت کرده و در کنگره ای گفت: «ما سال ها را نیز مانند برج های دوازده گانه و شمار ماه ها، دوازده قرار دهیم و این چونان یادگاری در میان ما باقی بماند. » مردم نیز پذیرفتند پس آنگاه خاقان به شکار بیرون آمد و فرمان داد حیوانات را به طرف رودخانه «ایلا سو» روان سازند. چندی از حیوانات را شکار کردند و گروهی نیز به داخل آب پریدند. دوازده گونه از حیوانات از آب گذشت و نام آن ها را بر سال ها نهادند نخستین این حیوانات سیچقان ( موش ) بود که نخستین سال است و پس از آن نام یازده حیوان دیگر را برمی شمارد. او می افزاید: ترکان گویند در هر یک از این سال ها حکمتی نهفته است که بدان تفأل می کنند و آن را فرخنده و مبارک می شمارند؛ مثلاً وقتی سال گاو وارد می شد، نبردها و قهرمانی ها فزونی می یافت زیرا گاوها به هم بسیار شاخ زنند و در ستیز باشند در سال مرغ طعام فراوان شود اما در میان مردم تشویش و نگرانی پدید آید. سال تمساح ( در تقویم اقتباسی فارسی سال نهنگ ) ، باران فروان رخ دهد و غیره.
