گاهشماری اوستایی نو یکی از گاهشماری های رایج در ایران پیش از اسلام بود که جایگزین گاهشماری اوستایی کهن شد. به گفتهٔ اکثر محققان این گاهشماری در زمان هخامنشیان رایج شد و آن را متأثر از گاه شماری مصری می دانند. تاریخ رواج آن را ۴۴۱ پیش از میلاد در دوران اردشیر یکم هخامنشی می دانند بنا به قرائن این گاه شماری در دوران اشکانیان هم متداول بود. اما بیشترین اطلاعات پیرامون آن از عهد ساسانی به بعد است.
... [مشاهده متن کامل]
در زمان ساسانیان این گاه شماری به دو گونهٔ گاه شماری عرفی یا سیار و گاه شماری بهیزکی مرسوم بود.
این گاه شماری برای کاربرد مردم بود. دراین گاه شماری، یک سال ۳۶۵ روز بود و دارای ۱۲ ماه سی روزه و ۵ روز اضافه بود که به این پنج روز اضافه اندرگاه گفته می شود. در منابع دوران اسلامی نام این پنج روز به صورت خمسهٔ مسترقه پنجهٔ تار یا پنجهٔ دزدیده هم آمده است. در این گاه شماری کسر تقریباً معادل یک چهارم روز به حساب نمی آمد. از این رو این گاهشماری هر چهارسال یک روز عقب می افتاد. به این معنا که مثلاً ۱ دی گاهشماری سیار معادل با ۳۰ آذر «واقعی» می شد و با گذشت زمان ۱ دی اسمی سیر قهقرایی می داشت: ۲۹ آذر «واقعی» ۲۸ آذر واقعی و الخ پنج روز اندرگاه لزوماً در پایان سال نمی آمد بلکه با پنج روز اندرگاه در گاهشماری وهیزکی تطبیق می شد.
در دوران امپراتوری ساسانی، پنج روز اندرگاه به «نوروز کوچک» معروف بود و جزء روزهای جشن، تعطیلات و مراسم مذهبی محسوب می شد.
در میانه دوره هخامنشی، آغاز سال از اول پائیز به آخر اسفند منتقل شد و روز نخست فروردین ماه را اول سال قرار دادند و برای تثبیت زمان آن، کبیسه ای در نظر گرفتند که آغاز سال در اول فروردین ماه ثابت می ماند. حمزه بن حسن اصفهانی به استناد خدای نامه می نویسد که در باور زرتشتی اول فروردین ماه به آغاز خلقت منسوب است و خلقت در روز هرمزد از ماه فروردین در نقطه اعتدال ربیعی بود. بعضی انتخاب نوروز به عنوان سرآغاز تقویم را به خود زرتشت نسبت می دهند و معتقدند که او این تقویم را بر اساس مبدأ آفرینش نهاد و اولین روز از سال را اعتدال بهار قرار داد. در منابع دیگر نیز می خوانیم آغاز سال در تقویم مزدیسنا از دی ماه بود که علت آن را باور ایرانیان به اینکه دی ماه از آن آفریدگار است می دانستند و آغاز سال را با ماهی که به پروردگار منسوب باشد، نیک می دانستند؛ ولی چون کبیسه به طور دقیق اجرا نمی شد، به تدریج دی ماه به اعتدال بهاری رسید و این زمان با اصلاحاتی که داریوش بزرگ با اقتباس از مصریان انجام داده بود مصادف گردید و چون اول ماه توت مصری، با اول ماه دی برابر بود، فروردین ماه را به جای دی ماه برگزیدند و سه ماه به عقب بردند و اعتدال بهاری را سر آغاز تقویم مزدیسنا قرار دادند.
... [مشاهده متن کامل]
در زمان ساسانیان این گاه شماری به دو گونهٔ گاه شماری عرفی یا سیار و گاه شماری بهیزکی مرسوم بود.
این گاه شماری برای کاربرد مردم بود. دراین گاه شماری، یک سال ۳۶۵ روز بود و دارای ۱۲ ماه سی روزه و ۵ روز اضافه بود که به این پنج روز اضافه اندرگاه گفته می شود. در منابع دوران اسلامی نام این پنج روز به صورت خمسهٔ مسترقه پنجهٔ تار یا پنجهٔ دزدیده هم آمده است. در این گاه شماری کسر تقریباً معادل یک چهارم روز به حساب نمی آمد. از این رو این گاهشماری هر چهارسال یک روز عقب می افتاد. به این معنا که مثلاً ۱ دی گاهشماری سیار معادل با ۳۰ آذر «واقعی» می شد و با گذشت زمان ۱ دی اسمی سیر قهقرایی می داشت: ۲۹ آذر «واقعی» ۲۸ آذر واقعی و الخ پنج روز اندرگاه لزوماً در پایان سال نمی آمد بلکه با پنج روز اندرگاه در گاهشماری وهیزکی تطبیق می شد.
در دوران امپراتوری ساسانی، پنج روز اندرگاه به «نوروز کوچک» معروف بود و جزء روزهای جشن، تعطیلات و مراسم مذهبی محسوب می شد.
در میانه دوره هخامنشی، آغاز سال از اول پائیز به آخر اسفند منتقل شد و روز نخست فروردین ماه را اول سال قرار دادند و برای تثبیت زمان آن، کبیسه ای در نظر گرفتند که آغاز سال در اول فروردین ماه ثابت می ماند. حمزه بن حسن اصفهانی به استناد خدای نامه می نویسد که در باور زرتشتی اول فروردین ماه به آغاز خلقت منسوب است و خلقت در روز هرمزد از ماه فروردین در نقطه اعتدال ربیعی بود. بعضی انتخاب نوروز به عنوان سرآغاز تقویم را به خود زرتشت نسبت می دهند و معتقدند که او این تقویم را بر اساس مبدأ آفرینش نهاد و اولین روز از سال را اعتدال بهار قرار داد. در منابع دیگر نیز می خوانیم آغاز سال در تقویم مزدیسنا از دی ماه بود که علت آن را باور ایرانیان به اینکه دی ماه از آن آفریدگار است می دانستند و آغاز سال را با ماهی که به پروردگار منسوب باشد، نیک می دانستند؛ ولی چون کبیسه به طور دقیق اجرا نمی شد، به تدریج دی ماه به اعتدال بهاری رسید و این زمان با اصلاحاتی که داریوش بزرگ با اقتباس از مصریان انجام داده بود مصادف گردید و چون اول ماه توت مصری، با اول ماه دی برابر بود، فروردین ماه را به جای دی ماه برگزیدند و سه ماه به عقب بردند و اعتدال بهاری را سر آغاز تقویم مزدیسنا قرار دادند.
این گاهشماری جایگزین گاهشماری اوستایی کهن شد و دارای ۳۶۵ روز عبارت از : ۱۲ ماه سی روزه و ۵ روز اضافه بود که به این پنج روز اضافه اندرگاه گفته می شود.