گاز سمّی (poison gas)
هر یک از گازهای سمی یا خورندۀ مصرفی در جنگ ها یا شورش های خیابانی. این گازها را برحسب مسیر ورود به بدن و آثار فیزیولوژیکی آن ها دسته بندی می کنند. گازهای تاول زا روی همۀ سطح بدن تاول ایجاد می کنند. گازهای اشک آور چشم ها را به شدت می سوزانند، به قسمی که اشک از آن ها جاری می شود. گازهای قِی آور سبب ایجاد حالت تهوع می شوند. گازهای اعصاب مانع از کارکرد صحیح دستگاه عصبی می شوند و گازهای تحریک کنندۀ ریه به دستگاه تنفس حمله می کنند و سبب اِدِمِ ریوی می شوند. در اواسط قرن ۱۹، امکان استفاده از گاز سمی به منزلۀ سلاح مطرح شد و وحشت عجیبی در مردم ایجاد کرد که تاکنون باقی است. در جنگ جهانی اول، برای نخستین بار از گاز سمی استفاده شد. در این جنگ، آلمانی ها (۱۹۱۵) در بخش ایپر، در جبهۀ غرب، گاز کلر را علیه متفقین به کار بردند. این عملیات به سرعت نتیجه داد، اما مهاجمان که از اثر گاز مطمئن نبودند، نتوانستند نیروهای فرانسوی در حال عقب نشینی را تعقیب کنند. اندکی پس از این واقعه، اقداماتی برای مقابله با گاز سمی صورت گرفت و طرفین جنگ کاربرد گسترده تر آن را آغاز کردند. فرانسوی ها از خمپاره های گازی استفاده کردند که بسیار کارآمدتر از روش قدیمی پخش گاز با باد بود. گاز تأثیر تعیین کننده ای در روند این جنگ نداشت، اما به نظر می رسید که در جنگ های بعدی جایگاه ویژه ای پیدا کند. پس از جنگ جهانی اول، به استثنای آن که ایتالیایی ها علیه نیروهای حبشه (۱۹۳۵ـ۱۹۳۶)، و ژاپنی ها علیه چریک های چینی (۱۹۳۷ـ۱۹۴۲) از گاز سمی استفاده کردند، دیگر از گاز سمی در جنگ ها استفاده نشد، اما قدرت های نظامی جهان به ابداع گازهای جدید ادامه دادند. در جنگ عراق علیه ایران نیز عراق از گاز سمی علیه غیرنظامیان عراقی، به ویژه کردها، استفاده کرد. در جنگ خلیج فارس، نیروهای سازمان ملل به پادزهرهای گاز اعصاب، لباس محافظ، و ماسک ضد گاز مجهز بودند. عهدنامۀ ۱۹۸۹، بین امریکا و شوروی، نقطۀ پایان تولید گاز سمی و آغاز امحای ذخایر این گازها بود.
هر یک از گازهای سمی یا خورندۀ مصرفی در جنگ ها یا شورش های خیابانی. این گازها را برحسب مسیر ورود به بدن و آثار فیزیولوژیکی آن ها دسته بندی می کنند. گازهای تاول زا روی همۀ سطح بدن تاول ایجاد می کنند. گازهای اشک آور چشم ها را به شدت می سوزانند، به قسمی که اشک از آن ها جاری می شود. گازهای قِی آور سبب ایجاد حالت تهوع می شوند. گازهای اعصاب مانع از کارکرد صحیح دستگاه عصبی می شوند و گازهای تحریک کنندۀ ریه به دستگاه تنفس حمله می کنند و سبب اِدِمِ ریوی می شوند. در اواسط قرن ۱۹، امکان استفاده از گاز سمی به منزلۀ سلاح مطرح شد و وحشت عجیبی در مردم ایجاد کرد که تاکنون باقی است. در جنگ جهانی اول، برای نخستین بار از گاز سمی استفاده شد. در این جنگ، آلمانی ها (۱۹۱۵) در بخش ایپر، در جبهۀ غرب، گاز کلر را علیه متفقین به کار بردند. این عملیات به سرعت نتیجه داد، اما مهاجمان که از اثر گاز مطمئن نبودند، نتوانستند نیروهای فرانسوی در حال عقب نشینی را تعقیب کنند. اندکی پس از این واقعه، اقداماتی برای مقابله با گاز سمی صورت گرفت و طرفین جنگ کاربرد گسترده تر آن را آغاز کردند. فرانسوی ها از خمپاره های گازی استفاده کردند که بسیار کارآمدتر از روش قدیمی پخش گاز با باد بود. گاز تأثیر تعیین کننده ای در روند این جنگ نداشت، اما به نظر می رسید که در جنگ های بعدی جایگاه ویژه ای پیدا کند. پس از جنگ جهانی اول، به استثنای آن که ایتالیایی ها علیه نیروهای حبشه (۱۹۳۵ـ۱۹۳۶)، و ژاپنی ها علیه چریک های چینی (۱۹۳۷ـ۱۹۴۲) از گاز سمی استفاده کردند، دیگر از گاز سمی در جنگ ها استفاده نشد، اما قدرت های نظامی جهان به ابداع گازهای جدید ادامه دادند. در جنگ عراق علیه ایران نیز عراق از گاز سمی علیه غیرنظامیان عراقی، به ویژه کردها، استفاده کرد. در جنگ خلیج فارس، نیروهای سازمان ملل به پادزهرهای گاز اعصاب، لباس محافظ، و ماسک ضد گاز مجهز بودند. عهدنامۀ ۱۹۸۹، بین امریکا و شوروی، نقطۀ پایان تولید گاز سمی و آغاز امحای ذخایر این گازها بود.
wikijoo: گاز_سمی