گابریل گورکیان

گابریل گورکیان (استانبول 21 نوامبر 1900 - فرانسه 1970م)
(GueverkianGabriel)
معمار ارمنی تبار چندملیتی و از پایه گذاران معماری مدرن در ایران. خانواده اش در همان سال تولد او از عثمانی به تهران مهاجرت کردند. گورکیان بعد از گذراندن تحصیلات ابتدایی در تهران، در سن 10 سالگی برای ادامه ی تحصیل به وین فرستاده شد و پس از مدتی به مدرسه ی معماری آکادمی هنرهای کاربردی وین راه یافت (1915). این مدرسه با آتلیه ی دکوراسیون که ژوزف هوفمان تأسیس کرده بود، ارتباط نزدیک داشت. بدین ترتیب گورکیان در دوره ی تحصیل (1915-1918) از کلاس های درس معمار معروف اتریشی اسکار اشترناد و همکاری با دفتر ژوزف هوفمان، که از پیشگامان هنر معماری مدرن بود، بهره برد.بعد از تمام کردن تحصیلات خود در سال 1922 (1301ش)، پس از سفری به قصد مطالعه ی کارهای معماری به چند کشور اروپایی، در پاریس اقامت گزید و در این دوره با هانری سواژ که از معماران پیشرو فرانسه بود آشنا شد و در دفتر او به کار پرداخت. از سال 1922 در دفتر ماله استیونز به کار مشغول شد و سپس به ریاست این دفتر و سرپرستی آتلیه معماری آن نایل آمد. از آن زمان به بعد نام او در کنار بزرگان جنبش معماری مدرن اروپا نظیر لو کوربوزیه قرار گرفت. او در پاریس با لو کوربوزیه و زیگفرید گیدیوندر تاسیس کنگره ی سیام (کنگره بین المللی معماری مدرن) همکاری کرد، به طوری که در نخستین کنگره، سمت دبیری جلسات به او واگذار شد. گورکیان در سال 1312 به دنبال بالا گرفتن بحران اقتصادی- اجتماعی دهه ی 1930 اروپا به ایران بازگشت و تا سال 1316 در ایران بود. او طی چهار سال اقامت در تهران، علاوه بر ریاست دفتر معماری شهرداری تهران، آثار قابل توجهی از خود به یادگار گذاشت.
گورکیان به خاطر بیماری همسرش در سال 1316 تهران را ترک کرد و به انگلستان رفت و از سال 1937 تا 1940م در انگلستان اقامت گزید.در سال 1940 به فرانسه بازگشت و به علت اشغال کشور، در جنوب فرانسه ساکن شد. در سال 1944 پس از آزادی فرانسه به پاریس رفت و در فعالیت های بازسازی پس از جنگ جهانی دوم شرکت کرد. در سال 1948 عازم آمریکا شد و تا سال 1969 در آن جا اقامت داشت و در دانشکده ی فنی آلاباما و سپس دانشکده ی معماری ایلی نویزبه تدریس پرداخت. گورکیان در سال 1969 به علت بیماری همسرش به جنوب فرانسه که دارای آب و هوای مناسب تری بود بازگشت. همسر گابریل پس از مدت کوتاهی در جنوب فرانسه درگذشت و خود او نیز چند ماه بعد فوت شد.
گورکیان معمار مدرنیستی در سطح جهانی بود. معماری او ریشه در کارها و اندیشه های سبک بین المللی کارهای ژوزف هوفمان، لو کوربوزیه و آدولف لوس داشت. با یقین می توان گفت که معماری مدرن او تفاوت بنیادی با معماری همکاران مدرنیست خود در ایران داشته است. اودر مدت چهار سال اقامت خود در ایران، فعالانه به کار مشغول بود و حدود 20 ساختمان به همراه چندین پروژه ی اجرانشده از خود به یادگار گذاشت. او بیان خاصی در زمینه ی معماری، که هماهنگ با تحولات موجود و نشانگر شرایط خاص آن زمان بود، ارائه کرد.
گورکیان تعداد قابل ملاحظه ای ویلای مسکونی و ساختمان های عمومی و اداری در ایران طراحی و اجرا کرده که اهم آن ها به این شرح است: طرح کاخ وزارت دادگستری، با همکاری رولان مارسل دوبرول (شروع ساخت: 1316/ افتتاح: 18 آذر 1325)؛ طرح ساختمان وزارت امور خارجه (شروع ساخت: اسفند 1312/ اتمام: اردی بهشت 1318)؛ طرح ساختمان وزات صنایع (1315)؛ آمفیتاتر مدرسه ی نظام (1312)؛ طرح باشگاه افسران که با نظارت وارطان هوانسیان به اتمام رسید (شروع ساخت: 1310/ اتمام: اسفند 1316) و همچنین ویلاهای آقایان پناهی (1313)، خسروانی (1315)، سیاسی (1314)، ملک اصلانی (1312)، فیروز (1316) و نظام مافی (1316).
منابع
http://yon.ir/hkdYI http://yon.ir/yu7DT