کیپو

کیپو ( به انگلیسی: quipu ) ابزاری ابداعی از سوی اینکاها بود که برای محاسبه و ثبت اطلاعات از آن استفاده می شد. کیپو به صورت رشته های نخ که از پشم شتر لاما بدست می آمد ساخته می شد و بوسیلهٔ گره ها و رنگ ها و بافت های متفاوت نشانه های مختلفی را برای اهل استفاده از آن تداعی می نمود. [ ۱] ( برگرفته از کتاب انسان خردمند نوشته یووال نوح هراری )
کیپو همچنین واژه ای اصیل در زبان فارسی است به معنای شاپرک است. [ ۲]
کیپو در دوره امپراتوری اینکا به کارایی کامل خود رسید. این امپراتوری بر ۱۰ تا ۱۲ میلیون نفر حکومت می کرد و کشورهای پرو و اکوادور و بولیوی و بخش هایی از شیلی و آرژانتین و کلمبیا امروزی را در بر می گرفت. اینکاها به کمک کیپو توانستن حجم عظیمی از اطلاعات را ذخیره و پردازش کنند و بدون آن امکان حفظ چنان دستگاه اداری پیچیده ای که لازمه آن امپراتوری عظیم بود وجود نداشت. در حقیقت کیپو به حدی مؤثر و کارآمد بود که حتی اسپانیایی های فاتح که امپراتوری اینکاها را نابود کردند تا سال ها برای امپراطوری نوپای خود از کیپو استفاده می کردند. نکته مهم این بود که خود اسپانیایی ها توانایی استفاده از کیپو رو نداشتند و به همین دلیل به متخصصان محلی وابسته بودند. این وابستگی آنها را کاملاً در وضعیت شکننده قرار می داد. به این معنی که متخصصان محلی کیپو به آسانی می توانستند اربابانشان را گمراه کنند؛ بنابراین با تثبیت بیشتر تسلط اسپانیا، کیپو از دور خارج شد و امپراتوری جدید اطلاعات خود را به طور کامل بر پایه خط و اعداد لاتین ثبت و ضبط کرد.
هر کیپو به تنهایی می توانست شامل صدها ریسمان و هزاران گره باشد. با ترکیب گره های مختلف بر ریسمان های مختلف با رنگ های گوناگون می شد حجم عظیمی از اطلاعات ریاضی مثلاً مربوط به جمع آوری مالیات ها و مالکیت اموال را ثبت کرد. در طی صدها و شاید هزاران سال کیپو نقشی اساسی در تجارت شهرها و پادشاهی ها و امپراطوری ها داشت. ظاهراً در حال حاضر اطلاعاتی از شیوه کار با آنها باقی نمانده است.

کیپو (quipu)
نمونه ای کیپو متعلق به قرن 12، پرو
به زبان کوئچوآیی به معنی «گره»، وسیلۀ مورداستفادۀ اینکاهای پرویی قدیم برای ثبت اطلاعات عددی، شامل چند ریسمان گره زده از یک یا چند رنگ، که از میله آویزان بود. از آن برای محاسبۀ موجودی غلّه و انبارها و همچنین برای ثبت رویدادهای تاریخی و ارسال فرمان ها و پیام ها استفاده می کردند. تعداد، اندازه، وضعیت، فاصلۀ گره ها، و رنگ گره های روی کیپو اهمیت ویژه ای داشت. سایر اقوام باستانی (در چین و تبت) و برخی از اقوام معاصر از وسایل مشابه وابسته به قوّۀ حافظه برای ارتباط استفاده می کرده و می کنند. پژوهش های جدید درخصوص نظام کیپو نشان داده است که قوم اینکاها، همانند قوم مایا، ریاضیات پیشرفته ای داشتند، که در آن از مفاهیم صفر و دستگاهِ نشانه ها استفاده می شد.