کیاییان

(یا: آل کیا) خاندان حکومتگر در گیلان شرقی (یا «بیه پیش») در شرق رودخانۀ سفید که از ۷۶۹ تا ۱۰۰۰ق فرمانروایی داشت. شهر لاهیجان، مرکز این حکومت بود. دامنه اقتدار این حکومت، گاه به غرب گیلان یا بیه پس (غرب سفیدرود) کشیده می شد. تبار این دودمان به احمد الاکبر، مشهور به عقیقی کوکبی، از اعقاب امام زین العابدین (ع) می رسید. سید علی کیاپسر امیر کیای ملاطی، مؤسس این خاندان، در ۷۶۹ق با پشتیبانی میر قوام الدین مرعشی، پایه گذار حکومت مرعشیان مازندران، پس از غلبه بر بیه پیش استیلا یافت و رفته رفته، لاهیجان را تصرف کرد و دامنۀ فرمانروایی خود را بر، لشت نشا، کوچصفهان، و نیز طارم و قزوین گسترش داد و تنکابن را نیز از دست سید کابزن بیرون آورد. در ۷۹۱ق سید علی کیا و برادرش سید مهدی کیا در جنگ با امیره و باج فومنی و سایر حکام موروثی گیلان بیه پس کشته شدند و برادرشان هادی کیا در بیه پیش قدرت را به دست گرفت. اما دیری نگذشت که برادر زادگانش او را از حکومت بیه پیش برانداختند. میرزا علی کارکیا (۸۸۳ـ۹۱۰ق) مدت پنج سال میزبان اسماعیل صفوی و همراهانش بود و کار کیا سلطان احمد بن سلطان حسن برادرزاده میرزا علی که معاصر سال های اول سلطنت شاه طهماسب اول می زیست، مذهب زیدیه را ترک گفت و اتباع خود را به مذهب شیعه امامیه درآورد. خان احمدخان، آخرین فرمانروای این خاندان، حامی دانشمندان و ادیبان بود و خود در شعر و موسیقی و نجوم تبحر داشت. او در ۹۷۵ق بر شاه طهماسب اول صفوی شورش کرد و پس از دستگیری در دژ قهقهۀ اردبیل زندانی شد. در ۹۸۷ق سلطان محمد خدابنده صفوی او را از زندان آزاد کرد و خواهرش مریم سلطان را به عقد او درآورد و به بیه پیش باز فرستاد. اما در ۱۰۰۰ق شاه عباس اول به لاهیجان لشکر کشید و خان احمدخان که تاب ایستادگی دربرابر سپاه صفوی را نداشت از راه دریا به قلمرو عثمانی گریخت و سال بعد در همان جا درگذشت. با فرار او، دولت کیاییان لاهیجان برافتاد.