[ویکی نور] ابوالقاسم کوفی، علی بن احمد بن موسی (د 352ق963/ م)، فقیه و متکلم. از تاریخ ولادت و زندگی او اطلاعی دردست نیست. آنچه دربارۀ تبار او آورده اند، این است که وی، خود را علوی و از احفاد هارون، فرزند امام موسی کاظم(ع) معرفی می کرده است (عمری، 108). برخی او را از نوادگان موسی مبرقع، فرزند امام جواد(ع) دانسته اند (افندی، 375/3؛ قس: قمی، 35)، ولی بنابر آنچه عمری (همانجا) از استاد خود ابن طباطبای نسابه نقل می کند، ادعای علوی بودن او کذب است. آنچه تقریباً همهً منابع بر آن اتفاق دارند، این است که وی نخست امامی بوده، اما در اواخر عمر به غلو گراییده است.
ابوالقاسم کوفی از پدرش و علی بن ابراهیم قمی، صاحب تفسیر و محمد بن جعفر کوفی اسدی روایت کرده است (خوانساری، 293/4؛ نوری، 323/3، 575؛ آقابزرگ، 28/2). فرزندش ابومحمد و نیز ابوعمران کرمانی، شیخ حیدربن محمد بن نعیم سمرقندی و تلعبکری از او روایت کرده است (افندی، 358/3؛ نوری 3 ک323/). ابوالقاسم کوفی در جمادی الاول 325 در کرمی (یا آبگرم، نک؛ افندی، همانجا) در پنج فرسخی فسا درگذشت و همانجا به خاک سپرده شد (نجاشی، 97/2)، اما عمری (همانجا) ا ز قول استاد خود نوشته است که قبر او در ری است.
به ابوالقاسم کوفی، بالغ بر 50 کتاب در موضوعات مختلف فقهی، فلسفی، کلامی، اخلاقی و تفسیر نسبت داده شده است (نجاشی، 96/2-97) طوسی بسیاری از کتابهای او را می پسندند و می گوید:آنها را هنگامی نوشته که بر راه راست بوده است، اما کتابهای بعدی او را دارای غلو و تخلیط می شمارد (ص 91-92). به گفتۀ مامقانی (256/2) اگر روایتی از او دردست باشد که ثابت شود آن را پیش از انحرافش روایت کرده است، می توان آن را اخذ کرد وگرنه قابل اعتنا نیست. از ابوالقاسم کوفی، تنها دو اثر دردست است:
1. الاستغاثه فی بدع الثلاثه، که کتاب مشهور اوست و به گفته افندی (355/3) و خوانساری (291/4)، وی آن را در اوان استقامت و بصیرتش نوشته است. وی در این کتاب بدعتهایی را برای سه خلیفه نخستین برشمرده است که به تصریح وی پیروان آنان نیز بدانها اقرار دارند (ص 6). مجلسی در مقدمه بحار (19/1) این کتاب را به سهو، تالیف ابن میثم بحرانی دانسته است. کتاب الاستغاثه دوباره در نجف به چاپ رسیده است.
2. الآداب و مکارم الاخلاق، یک نسخه از این اثر در کتابخانۀ قاهره موجود است (نک: GAS, I/543).
نجاشی (همانجا) این آثار را از او یاد کرده است: ابطال مذهب داود بن علی الاصبهانی، الانبیاء، الاوصیاء، تثبیت المعجزات، تثبیت نبوه الانبیاء، تناقض احکام المذاهب الفاسده، تناقض اقاویل المعتزله، الرد علی ارسطاطالیس، الرد علی الزیدیه، فساد اقاویل الاسماعیلیه، فساد قول البراهمه، الفقه علی ترتیب المزنی و معرفه وجود الحکمه.
ابوالقاسم کوفی از پدرش و علی بن ابراهیم قمی، صاحب تفسیر و محمد بن جعفر کوفی اسدی روایت کرده است (خوانساری، 293/4؛ نوری، 323/3، 575؛ آقابزرگ، 28/2). فرزندش ابومحمد و نیز ابوعمران کرمانی، شیخ حیدربن محمد بن نعیم سمرقندی و تلعبکری از او روایت کرده است (افندی، 358/3؛ نوری 3 ک323/). ابوالقاسم کوفی در جمادی الاول 325 در کرمی (یا آبگرم، نک؛ افندی، همانجا) در پنج فرسخی فسا درگذشت و همانجا به خاک سپرده شد (نجاشی، 97/2)، اما عمری (همانجا) ا ز قول استاد خود نوشته است که قبر او در ری است.
به ابوالقاسم کوفی، بالغ بر 50 کتاب در موضوعات مختلف فقهی، فلسفی، کلامی، اخلاقی و تفسیر نسبت داده شده است (نجاشی، 96/2-97) طوسی بسیاری از کتابهای او را می پسندند و می گوید:آنها را هنگامی نوشته که بر راه راست بوده است، اما کتابهای بعدی او را دارای غلو و تخلیط می شمارد (ص 91-92). به گفتۀ مامقانی (256/2) اگر روایتی از او دردست باشد که ثابت شود آن را پیش از انحرافش روایت کرده است، می توان آن را اخذ کرد وگرنه قابل اعتنا نیست. از ابوالقاسم کوفی، تنها دو اثر دردست است:
1. الاستغاثه فی بدع الثلاثه، که کتاب مشهور اوست و به گفته افندی (355/3) و خوانساری (291/4)، وی آن را در اوان استقامت و بصیرتش نوشته است. وی در این کتاب بدعتهایی را برای سه خلیفه نخستین برشمرده است که به تصریح وی پیروان آنان نیز بدانها اقرار دارند (ص 6). مجلسی در مقدمه بحار (19/1) این کتاب را به سهو، تالیف ابن میثم بحرانی دانسته است. کتاب الاستغاثه دوباره در نجف به چاپ رسیده است.
2. الآداب و مکارم الاخلاق، یک نسخه از این اثر در کتابخانۀ قاهره موجود است (نک: GAS, I/543).
نجاشی (همانجا) این آثار را از او یاد کرده است: ابطال مذهب داود بن علی الاصبهانی، الانبیاء، الاوصیاء، تثبیت المعجزات، تثبیت نبوه الانبیاء، تناقض احکام المذاهب الفاسده، تناقض اقاویل المعتزله، الرد علی ارسطاطالیس، الرد علی الزیدیه، فساد اقاویل الاسماعیلیه، فساد قول البراهمه، الفقه علی ترتیب المزنی و معرفه وجود الحکمه.