کوتوله سفید

کوتولهٔ سفید گونه ای از اجرام فضایی است. در طی زندگی یک ستاره در دوران پیری برخی از ستارگان که از حد ۱٫۴ جرم خورشید پرجرم تر باشند به ستارهٔ نوترونی یا سیاه چاله ( ۳ برابر جرم خورشید و اگر از این حد کم جرم تر باشند تبدیل به کوتولهٔ سفید می شوند.
مادهٔ تشکیل دهندهٔ کوتوله های سفید به اندازه ای به هم فشرده است که یک فنجان از آن صدها تن وزن دارد. کوتوله های سفید، که تعدادشان در کهکشان ما نسبتاً زیاد است، آخرین مرحلهٔ تکامل بسیاری از ستاره ها هستند. ستاره هایی که جرم شان تقریباً معادل جرم خورشید ( ۱٫۴ جرم خورشید ) یا کمتر از آن است به احتمال زیاد همگی به کوتولهٔ سفید تبدیل می شوند. این اصطلاح برای توصیف مرحله ای از تکامل ستاره ای به کار می رود که ستاره پس از تبدیل شدن به غول سرخ، در آن مرحله از انبساط بازمی ایستد. در مرحلهٔ کوتولهٔ سفید، مادهٔ ستاره ای فشرده می شود و به جسمی کم نور، به اندازه ای بسیار کوچک، به بزرگی زمین، تبدیل می شود. آنچه که مانع رمبش و فشردگی هرچه بیشتر این جرم می شود، تبهگنی الکترونی طبق اصل طرد پائولی می باشد. از آنجا که ستاره دیگر هیچ منبعی برای تولید انرژی ندارد، سرد می شود. یک کوتولهٔ سفید، ستاره ای است که دیگر سوخت هسته ای اش تمام شده و در نتیجه بسیار فشرده و کوچک می شود. چنین ستارگانی بسیار داغ هستند.
در سال ۱۸۶۲، نخستین بار یک ستاره شناس آمریکایی به نام الوان کلارک در حال آزمایش تلسکوپ ۵٫۱۸ اینچی خود، همدم شباهنگ را دید و اما این همدم که به نام شباهنگ - B خوانده می شود خود یک معما است. در طیف سنجی مشخص شد که سطح آن از خورشید ما گرم تر است اما ستاره ای بسیار تیره تر از خورشید ما می باشد. این موضوع نشانگر آن است که قطر همدم باید کم و در حدود ۲ درصد خورشید یعنی دو برابر زمین باشد. این مقدار از نظر نجومی مقدار بسیار کوچکی است، لذا این ستارهٔ داغ و کوچک نام کوتولهٔ سفید را به خود گرفت. شباهنگ، به همراه همدمش که یک کوتولهٔ سفید است. اکنون مشخص شده است که کوتوله های سفید، باقی ماندهٔ ستاره هایی مانند خورشید در هنگام مرگ هستند؛ بنابراین مرگ خورشید ما با تولد یک کوتولهٔ سفید همراه است.
شباهنگ – B با وجود کوچکی، همان اندازهٔ وزن خورشید را دارد. جای گرفتن این همه جرم در حجمی باین کوچکی، باید جسمی چگال و فشرده را تشکیل دهد. در حقیقت یک فنجان از مواد تشکیل دهندهٔ یک کوتولهٔ سفید صدها تن جرم دارد. جالب اینجاست که ستارهٔ درخشان صورت فلکی سگ کوچک یعنی شعرای شامی نیز یک همدم کوتولهٔ سفید کم فروغ دارد که مشاهده آن نسبت به همدم شباهنگ کمی مشکل تر است.

کوتولۀ سفید (white dwarf)
ستاره ای کوچک و داغ، نظیر خورشید، در آخرین مرحلۀ عمر خود. حدود ده درصد ستاره های کهکشان راه شیری را کوتوله های سفید تشکیل می دهند. جرم بیشتر آن ها حدود ۶۰درصد جرم خورشید، اما قطرشان فقط یک درصد قطر خورشید، و تقریباً هم اندازۀ زمین است. دمای سطحی بیشتر آن ها ۸هزار درجۀ سانتی گراد یا بیشتر است و از خورشید داغ ترند. با این حال، به قدری کوچک اند که درخشندگی شان روی هم رفته یک درصد درخشندگی خورشید است. تعداد کوتوله های سفید کهکشان راه شیری را ۵۰میلیارد برآورد کرده اند. کوتوله های سفید از مادۀ تبهگن تشکیل می شوند که در آن پروتونها و الکترون ها، تا آن جا که ازنظر فیزیکی ممکن است، براثر گرانش به هم فشرده می شوند، به نحوی که یک قاشق از این ماده چند تُن وزن دارد. تصور می شود کوتوله های سفید باقی مانده های جمع شدۀ ستاره هایی اند که ذخایر انرژی درونی شان را به مصرف رسانده اند. این ستاره ها به آرامی روبه سردی می گذارند و طی میلیاردها سال محو می شوند.