کزنفون. [ ک ِ زِ ن ُ ف ُ ]( اِخ ) مورخ یونانی که از430 تا 352 ق.م. میزیست و از شاگردان سقراط حکیم بود. او تصنیفات بسیار از خود بجای گذاشته است. راجع به ایران سه کتاب او مخصوصاً جالب توجه است : سفر جنگی کوروش ( مقصود کوروش کوچک است ). دو کتابی که در اقتصاد و تربیت جوانان و طرز مملکت داری نوشته است یکی موسوم به اکونومیکا و دیگر معروف به کوروپدن است ( که اکنون بیشتر سیروپدی گویند ) یعنی تربیت کوروش زیرا برای مصداق تخیلات خود شخص کوروش بزرگ را انتخاب کرده است. کزنفون در جنگ کورش کوچک با اردشیر دوم هخامنشی شرکت داشت و بعد از جنگ کوناکسا یونانیها را به اوطانشان مراجعت داد بنابراین آنچه در این باب نوشته است مشاهدات خود اوست. ( از تاریخ ایران باستان ج 1 ص 72 ). رجوع به گزنفن شود.
فرهنگ فارسی
مورخ فیلسوف و سردار آتنی ( و. ۴۳٠ - ف. ۳۵۵ ق . م . ) . وی در جوانی شاگرد سقراط بود و در سال ۴٠۱ ق . م . همراه دوست خود [ پرکسنس ] خدمت کوروش صغیر- پسر داریوش دوم پادشاه ایران - را پذیرفته بیاری وی با اردشیر دوم شاهنشاه هخامنشی جنگید . اما کوروش شکست خورد و کشته شد . پس از این شکست کزنفن ده هزار تن از سپاهیان اسپارت را از راه آسیای صغیر بیونان باز گردانید که داستان آنرا در کتاب [ بازگشت ده هزار تن ] نگاشته ست . کزنفن چندی بعد با پادشاه اسپارت متحد شد و بیونان حمله برد . یونانیان او را بعلت جنگ با هموطنان خود مطرود شناختند و ورود او را به یونان ممنوع ساختند . مهمترین آثار کزنفن عبارتند از : [ بازگشت ده هزار تن ] [ آناباز ] [ پرورش کوروش ] [ تاریخ یونان ] [ ملاحظاتی درباره حکومت اسپارت و آتن ] و [ سقراط ] .
