کروماتوگرافی

کروماتوگرافی. ( به انگلیسی: Chromatography ) یا سَوانِگاری[ ۱] روشی است در علم شیمی برای جداسازی اجزای یک مخلوط با عبور دادن یک فاز متحرک از روی یک فاز ساکن.
در این روش معمولاً مخلوط که به صورت مایع یا گاز است از یک لوله یا شبکه گذرانده می شود؛ سرعت حرکت اجزای تشکیل دهنده مخلوط در لوله یا شبکه مختلف است ( با توجه به عناصر دیواره داخلی لوله یا شبکه ) در نتیجه مخلوط به اجزای تشکیل دهنده تجزیه شده و هر جز جداگانه خارج می شود. در کروماتوگرافی دو فاز وجود دارد فاز ثابت و فاز متحرک، فاز ثابت در واقع اجزای درون لوله یا شبکه جداسازی را تشکیل می دهند و فاز متحرک مربوط به ماده ای است که می خواهد مورد تجزیه و تخلیص قرار بگیرد. فاز ثابت می تواند مایع یا جامد باشد که بر اساس اینکه جامد یا مایع باشد به کروماتوگرافی جذب سطحی و کروماتوگرافی تقسیمی، تقسیم می شوند. اساس جداسازی در کروماتوگرافی متفاوت می باشد جداسازی براساس وزن مولکولی و جداسازی بر اساس میل اتصال به فاز ثابت از اهم این اصول می باشد. کروماتوگرافی یک اصطلاح کلی است که در آزمایشگاه ها برای جداسازی ترکیبات استفاده می شود. این ترکیب در مایعی به نام فاز متحرک حل شده است و توسط ساختار دیگری به نام فاز ثابت نگهداری می شود. اجزای مختلف این ترکیب با سرعت های مختلفی حرکت می کنند و همین امر باعث جداسازی این ذرات می شود. جداسازی بر اساس تفکیک دیفرانسیلی بین فاز متحرک و ثابت انجام می شود. تفاوت های نامحسوس در مقدار پارتیشن یک ترکیب در فاز ثابت باعث جدایی اجزا می شود. کروماتوگرافی می تواند مقدماتی یا تحلیلی ( تجزیه ای ) باشد. هدف از کروماتوگرافی مقدماتی جداسازی اجزا برای استفاده های پیشرفته می باشد. این در حالی است که کروماتوگرافی تحلیلی به صورت نرمال بر روی گروه کوچکی از مواد صورت می گیرد و برای اندازه گیری نسبت آنالیت ها در مخلوط می باشد. این دو با یکدیگر متناسب بوده و هیچ تضادی با یکدیگر ندارند.
پر کاربردترین شیوه جداسازی مواد تجزیه ای کروماتوگرافی است که در تمام شاخه های علوم کاربردهایی دارد. کروماتوگرافی گروه گوناگون و مهمی از روش های جداسازی مواد را شامل می شود و امکان می دهد تا اجزای سازنده نزدیک به هم مخلوط های کمپلکس را جدا، منزوی و شناسایی کند بسیاری از این جداسازی ها به روش های دیگر ناممکن است. کروماتوگرافی ( کروماتوس=رنگ، گرافین=نوشتن ) یک تکنیک چند مرحله ای بر پایه اختلاف مواد در جذب روی یک صفحه یا حل شدن در یک فیلم نازک مایع می باشد.

کروماتوگرافی (chromatography)
(برگرفته از واژه ای یونانی به معنی رنگ) روشی برای جداسازی یا تجزیۀ مخلوطِ گازها، مایعات یا مواد حل شده. به این منظور از دو مادۀ مخلوط نشدنی استفاده می کنند که یکی از آن ها، با نام فاز متحرک، گاز یا مایع، و فاز ساکن مایع یا جامد است. کروماتوگرافی روی ستونی صورت می گیرد که یا کاغذ یا لایۀ نازکی است که به ستونی از شیشه یا پلاستیک تکیه دارد. فاز ساکن اجزای مخلوط را به میزان متفاوتی جذب می کند یا از حرکت بازمی دارد، بنابراین آن ها از هم جدا می شوند. از این روش برای تجزیه های کمی و کیفی در زیست شناسی و شیمی استفاده می کنند.کروماتوگرافی کاغذی. از آن جا که حلالیت اجزای مخلوط در حلالی که از کاغذ عبور می کند، و نیز در آبی که در ساختار کاغذ به صورت پیوند شیمیایی وجود دارد، متفاوت است، اجزای مخلوط بر این اساس از هم جدا می شوند.
کروماتوگرافی لایۀ نازک.در این نوع کروماتوگرافی، لایۀ بسیار نازکی از مادۀ جاذب بر روی صفحۀ شیشه ای جایگزین کاغذ می شود. حلالیت اجزای مخلوط در حلالی که از لایۀ نازک بالا می رود متفاوت است. همچنین، تمایل آن ها برای جذب سطحی روی فاز جامد یکسان نیست. بنابراین اجزای مخلوط از هم جدا می شوند. همین اصول در کروماتوگرافی ستونی نیز صادق است.
کروماتوگرافی گاز ـ مایع. مخلوط گازی از درون لوله ای بلند و مارپیچ می گذرد که درون کوره ای قرار دارد. این لوله با پودر بی اثری پر شده است که پوششی نازک از مایع دارد. گاز حامل از درون لوله عبور می کند، مخلوط در طول لوله پیش می رود و اجزایش به مقدار متفاوت در مایع حل می شود یا به صورت گاز باقی می ماند. به این ترتیب، اجزای مخلوط از هم جدا می شوند. با خروج این اجزاء از لوله، محل آن ها به کمک آشکارساز تعیین می شود. با استفاده از این روشِ کارا می توان اجزایی کوچک تر از قیمت در میلیون (ppm) را از مواد جدا و بررسی کرد.
کروماتوگرافیآماده سازی.برای خالص سازی و جمع آوری یک یا چند جزء از اجزای یک مخلوط در مقیاس بزرگ به کار می رود. بازیافت پروتئین از ضایعات کشتارگاه از آن جمله است.
کروماتوگرافی تجزیه ای.برای شناسایی و اندازه گیری مقادیر بسیار کمِ اجزای مخلوط، غالباً در حد یک میکروگرم (یک میلیونیم گرم)، به کار می رود. برای تعیین ماهیت و مقدار آمینو اسیدها در پروتئین و میزان الکل در نمونه های خون و ادرار کاربرد دارد. این روش را اولین بار برای جداسازی رنگدانه ها از مخلوط های رنگین به کار بردند. مبنای کروماتوگرافی کاغذی این اصل است که اجسام متفاوت با سرعت هایی متفاوت حل می شوند. در حالی که حلال به سمت بالای کاغذ کروماتوگرافی حرکت می کند، اجزای سازندۀ مخلوط ازهم جدا می شوند. علت آن است اجزایی که در حلال حل شده اند، با سرعت های متفاوت حرکت می کنند.