کردی اردلانی

گویش اردلانی یکی از گویش های زبان های کردی است از دسته کردی میانی ( اردلانی مستقل از سورانی ) [ ۴] که در منطقه اردلان در استان های کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی رایج است. محدوده تکلم به گویش اردلانی شهرها و روستاهای سنندج، کامیاران، دیواندره، دهگلان ( لیلاخی ) ، مریوان، سقز ( تیلکو ) ، بیجار و قروه در استان کردستان، روانسر و بخشهایی از شهرستان سنقر و کرمانشاه در استان کرمانشاه و تکاب و شاهین دژ در استان آذربایجان غربی است. زبان کردی مجموعه ای از گویش ها و لهجه های ویژه ای است که جزو گروه زبان های ایرانی جدید شاخه شمال غربی محسوب می شوند. کردی کلیایی از زبان کُردی جنوبی، نزدیک ترین گویش از دسته گویش های کُردی جنوبی به گویش اردلانی از دسته مرکزی کردی است، و این گویش از محدود گویش های کردی جنوبی است که در اصطلاح زبان شناسان به آن ( بۆ زوانی ) گفته می شود.
تقسیم بندی گویش های زبان کردی از جانب افراد مختلفی چون مستشرقین و زبانشناسان و غیر - زبانشناسان کرد و غیرکرد صورت گرفته است که البته این تقسیم بندی ها لزوماً هماهنگ نیستند. باسیلی نیکیتین، مارتین مارتینوس، مینورسکی و ادموندز، توفیق وهبی و غیره هرکدام گویش های زبان کردی را با عناوین مختلف و تفاوت هایی تقسیم بندی کرده اند. میرشرفخان بدلیسی در اواخر قرن دهم هجری ( ۱۶ م ) طوایف کرد را به لحاظ آداب و رسوم و زبان به چهار دسته کورمانجی، گُوران، لکی و کَلهری تقسیم می کند. خزانه دار هم زبان کردی را به دستهٔ کورمانجی، گُوران، زازاکی و لری تقسیم می کند. زبیر بلال اسماعیل زبان کردی را به این صورت دسته بندی می کند. [ ۵] [ ۶]
کردی شمالی ( کرمانجی ) : بادینانی– شمدینانی– شکاک–حکاری[ ۷]
کردی میانی ( سورانی ) : سورانی–سقزی–موکریانی– اردلانی– کرکوکی
کردی جنوبی ( کرماشانی ) : فیلی– ملکشاهی– زنگنه ای– کرندی– لکی– کلهری– سنجابی و…
در اینجا قرار دادن گویش اردلانی در دسته گویش های سُورانی ( اربیلی و مُکریانی ) مورد تردید می باشد[ ۸] و باید به آن ایراد گرفت زیرا گویش اردلانی چه از لحاظ دستوری و لغوی با سُورانی ( اربیلی و مُکریانی ) متفاوت است گویش سُورانی ( اربیلی و مُکریانی ) به پهلوی اشکانی نزدیک است در حالی که گویش اردلانی به پارسی باستان و پهلوی ساسانی نزدیک است البته تأثیراتی را نیز از زبان پارتی اشکانی و اوستا گرفته است.