کثرت گرایی دینی

[ویکی فقه] پلورالیسم دینی یکی از پاسخ هایی است که در برابر پرسش از چراییِ کثرتِ ادیان و پرسش های دیگری که حول این محور به وجود می آید، داده شده است.
واژه پلورالیسم (pluralism) برگرفته از واژه لاتین Pluralis و به مفهوم «گرایش به کثرت» است. در آغاز، این واژه در عرصه سنّتی کلیسایی مطرح شد؛ شخصی را که دارای چند منصب گوناگون در کلیسا بود پلورالیست می نامیدند. پس از آن این واژه، که خود، مفهوم پذیرش و اصالت دهی به تعدّد و کثرت را دارد، به ترتیب در عرصه اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اخلاقی، معرفتی، دینی به کار آمد. به همین جهت پلورالیسم به حسب مورد نظر به انواع پلورالیسم اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اخلاقی، معرفتی و دینی قابل تقسیم است:
← پلورالیسم اجتماعی سیاسی
این واقعیّت که ادیان گوناگون در جهان وجود دارد و هر یک دارای قدمت تاریخی و متدیّنان بسیارند به عنوان یک واقعیّت تاریخی، امری است غیر قابل انکار؛ امّا تبیین این کثرت و این که چرا ادیان گوناگونی وجود دارند؛ و این که کدام دین حق است (پرسش از حقانیّت)؛ و این که از طریق کدام یک می توان به سعادت رسید (پرسش از نجات)؛ بحثی است نظری که از جهتی مربوط به فلسفه ادیان (philosophy of religion) و از جهت دیگر موضوع کلام جدید (new theology) است. به هر حال در قبال این ادیان متکثّر و پرسش های فوق، پاسخ ها و رویکردهای گوناگونی وجود دارد، ابطال گرایی، انحصار گرایی، (exclusivism) شمول گرایی (inclusivism) و کثرت گرایی، (pluralism) نظرات و پاسخ های عمده ای هستند که در این باب ارائه شده است.
← ابطال گرایی
این رویکرد که در حوزه کلام و فلسفه دین مطرح شده است، برای نخستین بار توسّط جان هاروود هیک (۱۹۲۲م) مطرح گردید، هیک پس از اخذ درجه دکترای فلسفه از دانشگاه آکسفورد به سلک روحانیّت درآمد و سه سال به عنوان کشیش (فرقه پرسپتیوری) خدمت کرد. وی در طول زندگی با غیر مسیحیان (مسلمانان، یهودیان و هندوها) معاشرت بسیار داشت. همین امر باعث شد تا در برخی عقاید جزمی خود در باب انحصار راه نجات و حقیقت در مسیح و مسیحیّت شک کند. البتّه پیش از این احوال، تحوّلاتی در تعالیم کلیسا رخ داده بود؛ مثل این که کلیسای کاتولیکِ صرف آب ریختن روی سر را برای غسل تعمید کافی دانست؛ بلکه در پی آن اعلام کرد که غیر مسیحیانی که در زندگی، پاکی و خوبی را پیشه خود کرده اند بواقع مسیحی اند. هیک امّا، به این مقدار اکتفا نکرد. به عقیده وی در چنین تفکّری، باز این مسیحیّت است که به عنوانِ محور مطرح شده است؛ در حالی که همه ادیان حقّند و پیروان آن سعادتمند هستند، به شرطی که براستی و صداقت در مقابل آن چه از حقیقت نصیبشان شده، پایبند باشند. نظریه هیک اگر چه به خودی خود چندان پشتوانه کلامی و عقلی نداشت امّا می توان گفت این نظریّه به دلیل واقع شدن در زمینه های خاصّی از اقبال برخوردار شد. این زمینه ها عبارتند: از اقبال به خداشناسیِ طبیعی (natural theology) به جای خداشناسی وحیانی؛ طرح هرمونتیک مدرن توسّط شلایر ماخر؛ شکاف معرفتی میان بود و نمود (نومن و فنومن)؛ پذیرش پلورالیته و کثرتِ نافروکاستنی در حوزه های فرهنگ، اقتصاد و سیاست.در یک بررسی کلّی پلورالیسم دینی بجز زمینه های معرفتی، توسّط برخی عوامل اجتماعی؛ چون: خستگی از جنگ ها و نزاع های پردامنه میان ارباب ادیان در طول تاریخ، و بی نتیجه یافتن هر کوششی برای ادغام و فروکاستن انواع تکثّر در سایر حوزه ها، یاری و تایید شده است.
مبانی و رویکردهای پلورالیسم دینی
...