کتیبه های سُغْدی
کتیبه هایی به زبان سغدی مشتمل بر سنگ نبشته، چرم نبشته، سفال نبشته، چوب و استخوان نبشته، نوشته های روی سکه ها و اشیای سیمین و سنگ های گرانبها. این آثار به خط خاص سغدی (← سغدی،_زبان) نوشته شده و در آن ها هزوارش و املای تاریخی به کار رفته و متعلق به قرن ۲ م ـ ۱۱ م است. مهم ترین کتیبه های سغدی عبارت اند از: سکّه ها، مشتمل بر تعداد بسیاری سکه که قدیم ترین آن ها به قرن ۲م تعلق دارد و جدیدترین آن ها از دوران حکومت نَمورک (۷۱۱ تا ۷۳۸ م)، فرمانروای سمرقند، است که در ناحیۀ پنجکنت در جمهوری تاجیکستان کنونی به دست آمده اند؛ چرم نبشته های کوه مغ (← کوه_مغ،_آثار)؛ سفال نبشته ها، مشتمل بر کتیبه های کوچکی بر روی ظروف سفالین که در نواحی گوناگون سغد قدیم مانند وَرَخشه (بخارا)، فرغانه، هفت رود و وادی حصار و پنجکنت تاجیکستان و نیز از خرابه های مرو به دست آمده است. بیشتر این آثار به اواخر قرن ۷ و اوایل قرن ۸ م تعلق دارند. از میان این آثار، یک قطعه سفال نبشته شش سطری، مشتمل بر فهرست الفبای سغدی، اهمیت خاصی دارد. نام کاتب این سفال نوشته درواسپ است که به فرمان کَوی فَرْن آن را تهیه کرده است: سنگ نبشته های سند علیا، مشتمل بر بیش از ۶۷۰ سنگ نبشته به زبان های ایرانی میانه که به قرن ۴ م تعلق دارند و در درۀ سند علیا در شمال پاکستان کشف شده اند. بیشتر این کتیبه ها سغدی و دربردارندۀ نام های خاص ایرانی است: سنگ نبشتۀ بوگوت، کتیبه ای ۲۹ سطری، که بر سه طرف سنگ مزار قائم نگاشته شده و در غرب بوگوت در جمهوری مغولستان کشف شده است. این کتیبه مربوط به حدود ۵۸۱ م و به سبب دربرداشتن آگاهی هایی دربارۀ تاریخ فرمانروایی ترکان حایز اهمیت است؛ کتیبه های افراسیاب، مشتمل بر ده کتیبۀ مکشوف در خرابه های افراسیاب در شمال سمرقند کنونی (جمهوری ازبکستان) که متعلق به اواخر قرن ۷ و اوایل قرن ۸م است. موضوع این کتیبه ها که همراه با نقش و نگاره های روی دیوار کشف شده، بیشتر در شرح نقش آن هاست. بر یکی از دیوارها کتیبه ای شانزده سطری در شرح باریافتن فرستادۀ چغانیان و چاچ ها به حضور ورهومن، فرمانروای سمرقند، دیده می شود؛ سنگ نبشتۀ لدک، کتیبه ای کوتاه در نُه سطر، از نوع کتیبه های یادبودی (← کتیبه های خصوصی فارسی میانه) که احتمالاً متعلق به ۲/۸۴۱ م است. در این کتیبه از نوش فَرْن، فرستادۀ سمرقند به دربار خاقان تبت نام برده شده که به ناحیۀ ادک در تبت، جنوب غربی جامو ـ کشمیر رسیده است؛ کتیبۀ قرابالقسون؛ کتیبه های قرقیزستان، کتیبه هایی نگاشته شده بر روی صخره یا سنگ، از نوع کتیبه های یادبودی که به فرمانروایان ترک قره خانی و به زمانی میان قرون ۹ تا ۱۱ م تعلق دارند. همۀ این کتیبه ها خوانده و به زبان های اروپایی ترجمه شده است.
کتیبه هایی به زبان سغدی مشتمل بر سنگ نبشته، چرم نبشته، سفال نبشته، چوب و استخوان نبشته، نوشته های روی سکه ها و اشیای سیمین و سنگ های گرانبها. این آثار به خط خاص سغدی (← سغدی،_زبان) نوشته شده و در آن ها هزوارش و املای تاریخی به کار رفته و متعلق به قرن ۲ م ـ ۱۱ م است. مهم ترین کتیبه های سغدی عبارت اند از: سکّه ها، مشتمل بر تعداد بسیاری سکه که قدیم ترین آن ها به قرن ۲م تعلق دارد و جدیدترین آن ها از دوران حکومت نَمورک (۷۱۱ تا ۷۳۸ م)، فرمانروای سمرقند، است که در ناحیۀ پنجکنت در جمهوری تاجیکستان کنونی به دست آمده اند؛ چرم نبشته های کوه مغ (← کوه_مغ،_آثار)؛ سفال نبشته ها، مشتمل بر کتیبه های کوچکی بر روی ظروف سفالین که در نواحی گوناگون سغد قدیم مانند وَرَخشه (بخارا)، فرغانه، هفت رود و وادی حصار و پنجکنت تاجیکستان و نیز از خرابه های مرو به دست آمده است. بیشتر این آثار به اواخر قرن ۷ و اوایل قرن ۸ م تعلق دارند. از میان این آثار، یک قطعه سفال نبشته شش سطری، مشتمل بر فهرست الفبای سغدی، اهمیت خاصی دارد. نام کاتب این سفال نوشته درواسپ است که به فرمان کَوی فَرْن آن را تهیه کرده است: سنگ نبشته های سند علیا، مشتمل بر بیش از ۶۷۰ سنگ نبشته به زبان های ایرانی میانه که به قرن ۴ م تعلق دارند و در درۀ سند علیا در شمال پاکستان کشف شده اند. بیشتر این کتیبه ها سغدی و دربردارندۀ نام های خاص ایرانی است: سنگ نبشتۀ بوگوت، کتیبه ای ۲۹ سطری، که بر سه طرف سنگ مزار قائم نگاشته شده و در غرب بوگوت در جمهوری مغولستان کشف شده است. این کتیبه مربوط به حدود ۵۸۱ م و به سبب دربرداشتن آگاهی هایی دربارۀ تاریخ فرمانروایی ترکان حایز اهمیت است؛ کتیبه های افراسیاب، مشتمل بر ده کتیبۀ مکشوف در خرابه های افراسیاب در شمال سمرقند کنونی (جمهوری ازبکستان) که متعلق به اواخر قرن ۷ و اوایل قرن ۸م است. موضوع این کتیبه ها که همراه با نقش و نگاره های روی دیوار کشف شده، بیشتر در شرح نقش آن هاست. بر یکی از دیوارها کتیبه ای شانزده سطری در شرح باریافتن فرستادۀ چغانیان و چاچ ها به حضور ورهومن، فرمانروای سمرقند، دیده می شود؛ سنگ نبشتۀ لدک، کتیبه ای کوتاه در نُه سطر، از نوع کتیبه های یادبودی (← کتیبه های خصوصی فارسی میانه) که احتمالاً متعلق به ۲/۸۴۱ م است. در این کتیبه از نوش فَرْن، فرستادۀ سمرقند به دربار خاقان تبت نام برده شده که به ناحیۀ ادک در تبت، جنوب غربی جامو ـ کشمیر رسیده است؛ کتیبۀ قرابالقسون؛ کتیبه های قرقیزستان، کتیبه هایی نگاشته شده بر روی صخره یا سنگ، از نوع کتیبه های یادبودی که به فرمانروایان ترک قره خانی و به زمانی میان قرون ۹ تا ۱۱ م تعلق دارند. همۀ این کتیبه ها خوانده و به زبان های اروپایی ترجمه شده است.
wikijoo: کتیبه_های_سغدی