کتل

دهخدا در تعریف کتل، می نویسد: کتل را دسته ای از اسبان که در مراسم عزاداری با هیئت و آرایش مخصوص حرکت کنند، دانسته و نیز گفته اند که کتل همان علم است که قسمت فوقانی آن را به پیراهن بی آستین مانندی بپوشند، همانند تکیه و متکایی که بر چوبی نصب شده باشد و همراه علامت و بیرق در مراسم عزاداری حرکت دهند.
معنای اصطلاحی دیگر کتل، کتل بستن است؛ تکیه های مشهور در گذشته، کتل می بستند. یعنی پسر بچه دو سه ساله ای را در حالی که غرق در جواهرات و طلاجات می کردند، بر اسب زینت کرده ای می نشاندند و عده ای از جوانان قوی هیکل و بزن بهادر را با شمشیر و قداره به منظور حفاظت در اطراف آن می گماردند و ادعا داشتند که هیچ کس نمی تواند کودکی را با این همه طلا و جواهر از جمع عزاداران ما بیرون ببرد و این را نشانه برتری و قدرتمندی دسته و تکیه محله خود می دانستند. عده ای از مردم برای سلامتی پسر دو سه ساله خود، نذر می کردند که او را کتل کنند…
باید دانست که کتل، یکی از وسیله های نمادین بکار رفته در آیین سوگواری عاشورا در میان شیعیان است. کتل، میله ای بلند تا ارتفاع ۶ متر است که با پارچه های سبز، مشکی و قرمز تزئین شده و به عنوان نمادی جهت عزاداری و سوگواری مورد استفاده شیعیان خصوصاً ایرانی، قرار می گیرد. کتل ها از جنس چوب و فلز ساخته می شوند و در بین شیعیان برخی مناطق، تقدس بخصوصی دارند.
کتل گردانی، مراسمی است که در شهرهایی چون فارس، مشهد، اردبیل و تبریز شهرت دارد و غالباً در جلوی دسته جات عزاداری حرکت داده می شود. استفاده از این آلات عزاداری، قدمتی دیرینه دارد. یکی از گزارش ها تاریخی در این باره، گزارشی از هاینریش بروگش آلمانی، که از سیاحان دوره قاجار است، می باشد، وی در زمان ناصرالدین شاه از مراسم عزاداری که «درمیان باغ کاخ ونزدیک اتاقی که شاه برای تماشای تعزیه درآن می نشست» می نویسد: «مهمانان درون چادر بزرگی نشسته بودند و مراسم را تماشا می کردند. درآغاز مردان قوی هیکلی علامات و علم هایی را به میدان می آوردند». بعدازاین هشت نفر وارد میدان شدند که یک چارچوبی را بر دوش حمل می کردند و روی این چارچوب چیزی شبیه قبر درست کرده بودند و به ما توضیح که سمبل قبر پیغمبر اکرم اسلام است. روی قبر چندین طاق شال کشمیر کشیده بودند و چند شمع کافوری نیز روی آن دریک شمعدانی می سوخت. در دوطرف این قبر نیز دو نفر دیگر با علم و کتل حرکت می کردند»