کتابداری

علم مطالعۀ اصول و اعمال فعالیت ها و مدیریت کتابخانه. اگرچه کتابخانه ها از روزگاران بسیار کهن وجود داشته اند و در خدمت اهل مطالعه و تحقیق بوده اند، لیکن در نیمۀ دوم قرن ۱۹ بود که کتابداری، به منزلۀ یک حوزۀ علمی مستقل مطرح شد. پیش از اختراع صنعت چاپ، تولید کتاب هم اندک و هم محدود بود. از این رو کتابداران در گردآوری و سازماندهی کتاب ها و ارائه خدمات به مراجعه کنندگان مشکل چندانی نداشتند، به خصوص که سواد نیز انحصاری بود و باسوادان جامعه نیز چندان زیاد نبودند. کتاب ها را در صندوق ها یا رف ها ـ عمدتاً براساس قطع کتاب ها ـ نگهداری می کردند و در بعضی از کتابخانه ها فهرست یا سیاهه ای از مشخصات آن ها تهیه می کردند. پس از اختراع صنعت چاپ و افزایش تولید کتاب، آن هم در شمارگان زیاد، تعداد کتابخانه ها و مجموعه های آن ها سیر صعودی یافت. درنتیجه، در کشورهای پیشرفته کتابداران محتاج روش ها و اصول و تجهیزات تازه ای برای گردآوری، سازماندهی، و امکان دسترسی بیشتر به منابع و تربیت نیروی انسانی متخصص شدند. از پیشگامان کتابداری در ایالات متحده می توان از ملویل دیویی (۱۸۵۱ـ۱۹۳۱) نام برد که نظام دهدهی دیویی را برای سازماندهی کتاب ها ابداع کرد و در ۱۸۸۷ نخستین دانشکدۀ کتابداری را در امریکا تأسیس کرد. دیگر رده بندی مشهور جهان رده بندی کتابخانه کنگرۀ امریکا است. در نیمۀ اول قرن ۲۰ ـ با تشعب و تخصصی ترشدن رشته های دانش بشری و افزایش چشمگیر مقالات و گزارش های علمی- شیوه های تازه ای برای گردآوری و سازماندهی مقالات ابداع شد و بیشتر از احوال و روش های نمایه سازی برای سازماندهی مقالات استفاده شد که منجر به وجودآمدن دکومانتاسیون شد که یکی از حوزه های علمی مرتبط با کتابداری است. در نیمۀ دوم قرن ۲۰ با اختراع رایانه و پیشرفت فنّاوری نوین ارتباطات و به کارگیری آن ها در کتابخانه ها، انقلاب ارتباطات و اطلاعات رخ داد و علم اطلاعات مطرح شد و پیشرفت زیادی کرد. علم اطلاعات نیز دیگر حوزۀ علمی مرتبط با کتابداری است و از این رو امروزه از «علوم کتابداری و اطلاع رسانی» بحث می شود. مجموعۀ کتابخانه ها بسیار متنوع شده و علاوه بر منابع نوشتاری، از مواد دیداری ـ شنیداری و دیجیتالی نیز استفاده می شود. به همین دلیل از شیوه ها و روش های متنوع و نوینی برای گردآوری، سازماندهی و ارائه خدمات اطلاع رسانی استفاده می شود و همکاری و یکپارچگی عظیمی میان کتابخانه ها و کتابداران سراسر جهان به وجود آمده است. اگرچه علم کتابداری اصول و مبانی جهانی دارد، ولی فعالیت ها و مدیریت کتابخانه ها که تابع جنبه های مختلف فرهنگی و اجتماعی هستند در جوامع مختلف تفاوت هایی دارند. از این رو گسترش و روزآمدکردن کتابداری در هر کشوری بیشتر وظیفۀ کتابخانۀ ملی و مؤسسات آموزشی و تحقیقات کتابداری آن کشور است. در اکثر کشورها به منظور همکاری و هماهنگی بیشتر کتابخانه ها، انجمن تخصصی از کتابداران آن کشور تشکیل شده است. به منظور همکاری بیشتر کتابداران سراسر جهان و تبادل اطلاعات و تجربیات «فدراسیون بین المللی انجمن ها و مؤسسات کتابداری» که به «ایفلا» شهرت دارد، در ۱۹۲۷، تأسیس شده است که با یونسکو و انجمن ها و فدراسیون های مرتبط با کتابداری همکاری تنگاتنگی دارد.