کتاب سوزی

برخی موارد خاص از کتاب سوزی، آسیب های جبران ناپذیری را به میراث فرهنگی کشورها وارد کردند؛ چراکه بسیاری از کتاب های سوخته شده به هیچ روی، قابل جایگزینی نبودند. از این دست می توان به اقداماتی مانند سوزاندن کتابخانه اسکندریه، سوزاندن کتاب ها و دفن دانشمندان در چین، نابود کردن کدکس های مایاها به وسیله اسپانیایی ها و در دوران معاصر کتاب سوزی های انجام گرفته به وسیله نازی ها اشاره کرد.
دانشنامه کتابخانه و دانش اطلاعات ارزش نسخه های فارسی در تاریخ کتابخانه های جهان را غیرقابل توصیف دانسته است. آثار دانشورانه و اسناد علمی بی شمار فارسی در شرایطی ظهور پیدا کرده اند که حق تحصیل فقط برای طبقات خاصی از اجتماع فراهم بوده است.
این درست است که شعر و علوم مذهبی، موضوعات غالب بودند ولی در بسیاری از موضوعات همچون فلسفه، اخلاق، سیاست، پزشکی، منطق، نجوم، هندسه، روان شناسی و جانورشناسی کتاب های درخشانی نگاشته شد. تعداد نوشته های فارسی که توسط دشمنان نابود شده یا سوزانده شده اند بی شمار است ولی امروزه بسیاری از آن ها به صورت کامل یا جزئی در کتابخانه ها یا موزه های معروف جهان وجود دارند. اگرچه بسیاری از کتابخانه هایی که در گذشته وجود داشتند امروز قابل ردیابی نیستند اما تعداد این کتابخانه ها نجومی است. رکن الدین همایون فرخ که سه جلد تاریخ کتابخانه های ایران را نوشته تعداد ۴۵۹ تای آن ها را با توضیح مختصری دربارهٔ هر کدام برمی شمارد. واضحاً حتی فهرست کردن این کتابخانه ها در این مقاله کوتاه دشوار است و یافتن مهم ترین آن ها حتی برای فهرست کردنشان کار آسانی نیست؛ زیرا تک تک این کتابخانه مهم بودند. در دوران ساسانی ( ۲۲۵–۶۵۱ میلادی ) حداقل دو کتابخانه عظیم وجود داشت. ابن ندیم می نویسد: «اردشیر ساسانی تمام کتاب های باستانی ایرانیان که باقی مانده اما پراکنده شده بودند را از هند و چین جمع آوری و در خزانه نگهداری کرد. پسر او شاپور اول راه پدر را ادامه داد و و تمام کتاب هایی که از زبان های دیگر به پارسی، ترجمه شده بود را جمع آوری کرد. او همچنین اوستا را در قالب یک کتاب، گردآوری کرد؛ بنابراین پس از آنکه اسکندر اوستا را سوزاند، آن را احیا کرد. کتابخانه دیگری که در این زمان، ساخته شد کتابخانه خسرو اول در جندی شاپور برای دانشگاه آن بود. علاقه خاص او به جمع آوری کتاب ها از دورترین نقاط جهان، مشهور است. جندی شاپور، بهترین مرکز تحقیقاتی در دوران ساسانی بود. بسیای از دانشمندان از ملیت های گوناگون، به ویژه نسطوری ها در آنجا گرد آمده بودند و بسیاری از کتاب ها به دستور خسرو اول به فارسی، ترجمه شده بود. علاوه بر این دو کتابخانه، کتابخانه های بزرگ و معتبر دیگری هم وجود داشت. همه آتشکده ها و پرستشگاه ها مانند همه بیمارستان ها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی، گنجینه کتاب های خودشان را داشتند.