کتابخانه

گسترش مجموعه های نوشته ها و کتابخانه ها، فراتر از این حد، به تدریج و در اوضاع و احوال مساعد صورت گرفت. عناصر اصلی این اوضاع و احوال عبارت بودند از: 1 ) رواج علم و ادب در میان مردم عادی در نتیجه تأسیس دانشگاه ها و پیدایش حرفه های دنیوی نظیر حقوق و طب؛ 2 ) رشد کسب و تجارت که موجب مکنت و پیشرفت فن و صنعت شد و نیاز به کارگران باسواد را ایجاد کرد؛ 3 ) به دنبال آن، پیدایش طبقه نسبتآ مرفه که در خانه های بادوام می زیستند، خانه هایی که ثبات و درجه ای از خلوت شخصی را برایشان به ارمغان آورد؛ 4 ) فراوانی مواد اولیه تولید کتاب، اعم ازپاپیروس، پارشمن، یا کاغذ. این شرایط به درجات گوناگون در یونان، از قرن پنجم پیش از میلاد، و در اسکندریه از قرن سوم پیش از میلاد، در امپراتوری رم، و در قسطنطنیه در دوران بیزانس موجود بوده است. در انگلستان این شرایط از قرن پانزدهم شروع به پیدا شدن کرد و در دوران موسوم به بازگشت به طور نهایی مستقر شد.
باید به این نکته توجه داشت که پیش از آنکه کتابخانه ها، اعم از عمومی یا شخصی، شکوفا شوند، لازم است که توان خواندن به عادت خواندن مبدل شده باشد. این عادت، در صورتی که کتاب فراوان باشد، به سرعت رواج می یابد. وانگهی به دنبال دوران فراوانی و ارزانی مواد اولیه کتاب، معمولا دوران آفرینش ادبی می آید. فوران آثار ادبی در قرن پنجم پیش از میلاد در یونان در پی افزایش واردات پاپیروس در قرن پیش از آن رخ داد. فعالیت ادبی در انگلستان عصر الیزابت نیز بعد از فراوان شدن کاغذ ارزان و صنعت چاپ رونق گرفت.
یونان. نخستین مجموعه ها در یونان باستان به احتمال زیاد در جوار معبدها و زیارتگاه های بزرگ ایجاد شدند. هنر نوشتن دست کم از دوران مینوسی ( 3000 - 1100ق. م. ) در یونان شناخته شده بود، اما رواج نوشتن با الفبا به جای هجا، که در قرن نهم پیش از میلاد رخ داد و تألیف ایلیاد و ادیسه را ممکن ساخت، احتمالا مسیر به وجود آمدن مجموعه های سازمان یافته را نیز باز کرد. معبدها بنیادهای دینی بودند که آیین ها داشتند و این آیین ها لازم بود به نسل های بعد منتقل شود. اجرای آیین هانیز شامل قرائت متن هایی می شد که باید از بر یا از روی نوشته خوانده می شدند. حتی کتیبه های معابد از مطالب ادبی و تاریخی تشکیل شده اند. بسیاری معابد در رشته های خاص، نظیر طب، بانکداری، نسب شناسی، و یا آرشیو تخصص یافتند. بسیاری دیگر، اشیای قیمتی، نظیر اسناد ادبی و غیر آن را به امانت می پذیرفتند. وجود این قبیل مجموعه ها در معابد قطعی است، هر چند اشاره مستقیمی به آنها در دست نیست. دو نویسنده سده های بعد که چندان نیز محل اعتماد نیستند، از وجود دو کتابخانه سلطنتی در قرن ششم پیش از میلاد سخن گفته اند. این دو، آتنایوس[1] و آولوس گلیوس[2] هستند. یکی از این دو کتابخانه را گفته اند پولوکراتس[3]، جبار ساموس، و دیگری را پیسیستراتوس[4]، جبار آتن، ایجاد کرد. هیچ شاهد دیگری مبنی بر وجود این دو کتابخانه به دست نیامده است، اما در گزارش دو نویسنده فوق نیز سخن ناممکنی بر زبان نرفته است.
از قرن چهارم پیش از میلاد شواهد بهتری از وجود کتابخانه ها در یونان در دست است. از چهار مدرسه فلسفه در آتن تنها یکی ملکی از آن خود نداشت و بنابراین نمی تواند کتابخانه نیز داشته باشد. از کتابخانه آکادمی افلاطون سخن چندانی در دست نیست، اما وجود آن کم و بیش قطعی است. در این کتابخانه آثار خود افلاطون و برادرزاده اش و نیز نوشته های مکتب فیثاغورسی نگهداری می شد. افلاطون آثار مکتب اخیر را خود خرید و به آکادمی منتقل کرد. ذکر کتابخانه مکتب اپیکوریان در وصیتنامه اپیکور ( 341 - 270ق. م. ) آمده است. آن نیز می توانست مجموعه قابلی باشد، زیرا آثار بنیان گذار آن، اپیکور، خود 300 طومار می شد. اما از همه مهم تر، کتابخانه ارسطو در لیسه بود که از آن اطلاعات بسیاری در دست است . . .