[ویکی نور] کتاب المعتمد فی أصول الدین، اثر محمود بن محمد ملاحمی خوارزمی، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام معتزلی که به تحقیق ویلفرد مادلونگ و مارتین مکدرموت، رسیده است. قصد ابن ملاحمی در این کتاب، مناقشه در مبادی فرقههای (مسلمان یا غیر مسلمان) مخالف با توحید، مانند ثنویان، نصاری و مجوس و رد استدلالهای آنان در همان قالب و به همان اندازهای است که مشایخ معتزله در کتابهای مختصر و متوسطشان، انجام میدهند.
کتاب دارای مقدمه محقق و محتوای مطالب در سه جزء است و هر جزء در قالب ابواب و فصولی ارائه شده است. برخی منابع کتاب از این قرار است: الآراء و الدیانات، کتاب الأدوات، تاریخ ابن أبیخیثمة، شرح الجمل و القود، المجسطی، تفسیرهای عباس بن یزید بحرانی و ولید بن ابان، جوابات التستریین، کتاب الدواعی و الصوارف، کتاب المحیط بالتکلیف، کتاب من قال بالعدل من المحدثین، رسائل منسوبة إلی قابوس بن وشمکیر و...
ابن ملاحمی در مقدمه قصد دارد بزرگترین تألیفات ابوالحسین بصری در علم کلام، یعنی کتاب تصفح الأدلة را خلاصه کرده و درعینحال نواقصش را تکمیل کند و در برخی مباحثش تجدید نظر نماید. بصری در این کتاب، ادله معتزله و همچنین مخالفان آنان را تصفّح کرده؛ یعنی مورد نقد و بررسی قرار داده است. ابن ملاحمی تلاش کرده که کتابی جامع ارائه دهد که اشکالات ابوالحسین را در آن تکرار نکند. ابوالحسین بصری در کتابش بسیاری از ادله ضعیف و مسائل بدیهی را هم ذکر کرده که حذف آنها از کتاب، هیچ آسیبی به مطلب نمیرساند. ابن ملاحمی خوارزمی، میگوید استدلالات جدیدی را در این نوشتار، ارائه نموده و به مسائلی که در آن با ابوالحسین بصری، اختلاف نظر دارد اشاره کرده است. البته وی تأکید میکند که مسائل اختلافیاش با بصری کم است.
ابوالحسین در هنگام نگارش بابی درباره انکار رؤیت خدا در آخرت توسط مؤمنین، از دنیا رفت. ابن ملاحمی آن را با همان سبک و سیاقی که بر اصل کتاب حاکم بود، به پایان رساند؛ مخفی نماند که بخش موجود از کتاب «المعتمد» از پایان کتاب «تصفح الأدلة» جز اندکی، تجاوز نکرده است.
بااینکه «تصفح الأدلة» ابوالحسین بصری، مصدر اصلی و نمونه اصلی ابن ملاحمی برای نگارش این کتاب بوده، اما وی از کتابهای دیگری نیز (بهصورت بررسی مستقیم یا غیر مستقیم) برای این منظور استفاده کرده است که البته اکثرشان مفقود شدهاند؛ او از میان کتابها و رسائل ابوالحسین بصری به کتابهای «الغرر» و «شرح العمد» (شرح کتاب العمد قاضی عبدالجبار) و... استناد کرده است. ملاحمی در موارد بسیاری به مؤلفات قاضی عبدالجبار اشاره کرده و از آن نقل میکند، بهویژه کتاب «المغنی» که البته نسخهای که از این کتاب در دست ابن ملاحمی بوده، با نسخه منتشرشده از آن تفاوت دارد. وی کتاب «المحیط بالتکلیف» و شرح و تعلیقه آن و «کتاب الدواعی و الصوارف» و «شرح الجمل و العقود» نیز بهره برده است....
معظم استشهادات ملاحمی در این اثر به کتابهای دیگران، به احادیث و اخبار است....
کتاب دارای مقدمه محقق و محتوای مطالب در سه جزء است و هر جزء در قالب ابواب و فصولی ارائه شده است. برخی منابع کتاب از این قرار است: الآراء و الدیانات، کتاب الأدوات، تاریخ ابن أبیخیثمة، شرح الجمل و القود، المجسطی، تفسیرهای عباس بن یزید بحرانی و ولید بن ابان، جوابات التستریین، کتاب الدواعی و الصوارف، کتاب المحیط بالتکلیف، کتاب من قال بالعدل من المحدثین، رسائل منسوبة إلی قابوس بن وشمکیر و...
ابن ملاحمی در مقدمه قصد دارد بزرگترین تألیفات ابوالحسین بصری در علم کلام، یعنی کتاب تصفح الأدلة را خلاصه کرده و درعینحال نواقصش را تکمیل کند و در برخی مباحثش تجدید نظر نماید. بصری در این کتاب، ادله معتزله و همچنین مخالفان آنان را تصفّح کرده؛ یعنی مورد نقد و بررسی قرار داده است. ابن ملاحمی تلاش کرده که کتابی جامع ارائه دهد که اشکالات ابوالحسین را در آن تکرار نکند. ابوالحسین بصری در کتابش بسیاری از ادله ضعیف و مسائل بدیهی را هم ذکر کرده که حذف آنها از کتاب، هیچ آسیبی به مطلب نمیرساند. ابن ملاحمی خوارزمی، میگوید استدلالات جدیدی را در این نوشتار، ارائه نموده و به مسائلی که در آن با ابوالحسین بصری، اختلاف نظر دارد اشاره کرده است. البته وی تأکید میکند که مسائل اختلافیاش با بصری کم است.
ابوالحسین در هنگام نگارش بابی درباره انکار رؤیت خدا در آخرت توسط مؤمنین، از دنیا رفت. ابن ملاحمی آن را با همان سبک و سیاقی که بر اصل کتاب حاکم بود، به پایان رساند؛ مخفی نماند که بخش موجود از کتاب «المعتمد» از پایان کتاب «تصفح الأدلة» جز اندکی، تجاوز نکرده است.
بااینکه «تصفح الأدلة» ابوالحسین بصری، مصدر اصلی و نمونه اصلی ابن ملاحمی برای نگارش این کتاب بوده، اما وی از کتابهای دیگری نیز (بهصورت بررسی مستقیم یا غیر مستقیم) برای این منظور استفاده کرده است که البته اکثرشان مفقود شدهاند؛ او از میان کتابها و رسائل ابوالحسین بصری به کتابهای «الغرر» و «شرح العمد» (شرح کتاب العمد قاضی عبدالجبار) و... استناد کرده است. ملاحمی در موارد بسیاری به مؤلفات قاضی عبدالجبار اشاره کرده و از آن نقل میکند، بهویژه کتاب «المغنی» که البته نسخهای که از این کتاب در دست ابن ملاحمی بوده، با نسخه منتشرشده از آن تفاوت دارد. وی کتاب «المحیط بالتکلیف» و شرح و تعلیقه آن و «کتاب الدواعی و الصوارف» و «شرح الجمل و العقود» نیز بهره برده است....
معظم استشهادات ملاحمی در این اثر به کتابهای دیگران، به احادیث و اخبار است....
wikinoor: کتاب_المعتمد_فی_أصول_الدین