کتاب الخمس

[ویکی فقه] کتاب الخمس (سبزواری). " کتاب الخمس" اثر آیة الله سید علی موسوی سبزواری ، در موضوع بررسی ادله و احکام فقهی خمس می باشد.
به اعتقاد نویسنده مبحث خمس در کتاب های فقهی مورد توجه بوده و فقها با تمام دقت به تنقیح فروعات و اثبات اصل آن پرداخته اند; ولی به دلایلی از نظم و انضباط علمی کافی برخوردار نبوده و هدف خود را بیان مطالب به ترتیب منطقی و چینش جدید مطرح کرده است.
ساختار کتاب
این کتاب از ۲ جزء و هر جزء از ۳ فصل تشکیل شده است. در جزء اول ادله تشریع خمس بررسی می شود و در جزء دوم فروعات آن. جزء اول یک خاتمه هم دارد که به تاریخچه بحث درباره خمس در بین فقهای اهل سنت و شیعه می پردازد.
گزارش محتوا
در مقدمه جزء اول به اهمیت مبحث خمس و توجه فقها به این فرع مهم فقهی پرداخته و شیوه های مرسوم در بحث خمس را بیان و شیوه نو ارائه کرده است.
← ادله وجوب خمس
...

[ویکی فقه] کتاب الخمس (للحائری). "کتاب الخمس" از جمله دروسی که آیة الله شیخ مرتضی حائری یزدی (ره) در جلسات درسش برای طلاّب علم و فضیلت افاده نموده است .
روز چهاردهم ذی حجه سال ۱۳۳۴ ه . ق در یک خانواده متدین و مذهبی و کانون علم و تقوی ، از پدری بزرگوار فرزندی به نام شیخ مرتضی در اراک دیده به جهان گشود. پدر بزرگوارش مرحوم شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم می باشد. مرحوم حاج آقا مرتضی زهد و تقوا، ساده زیستی، دوری از مظاهر فریبنده دنیا، نا دیده گرفتن تشریفات ظاهری، پرهیز از خلاف گویی و تملق و دیگر صفات نیکو را از پدر بزرگوارش به ارث برده بود. تا آخر عمر در خانه پدریش که با خشت و گل ساخته شده بود، زندگی کرد. آنقدر مراعات وجوه و اموال عمومی را می کرد. رفع گرفتاری های مردم درمانده، بر طرف کردن مشکلات زندگی آنها از دیگر خصوصیات بارز این مرد بزرگ بود. بعضی از اساتیدی که ایشان از محضرشان استفاده نموده است عبارتند از:- سید محمد رضا گلپایگانی - سید محمد تقی خوانساری - سید محمد محقق داماد - حاج شیخ عبدالکریم حایری- سید محمد حجت کوه کمره ای - حاج سید حسین بروجردی - امام سید روح الله خمینی . مرحوم حاج آقا مرتضی حائری پس از عمری تلاش و کوشش در راه احیای دین مبین اسلام و تربیت، عاقبت در شب ۲۴ جمادی الثانی ۱۴۰۶ ه . ق، مصادف با ۲۵ اسفند ۱۳۶۴ ه . ش، روح پاکش به ملکوت اعلی پیوست. آیة الله العظمی سید محمد رضا گلپایگانی( ره) بر پیکر پاک آن مرحوم نماز خواندند و جنازه را به سوی مسجد بالا سر حضرت معصومه علیها السلام بردند و پایین پای پدر بزرگوارش به خاک سپردند.
درباره کتاب
از جمله دروسی که مصنف در جلسات درسش برای طلاّب علم و فضیلت افاده نموده، مباحث خمس و انفال است، ایشان از روز شنبه نهم جمادی الأولی سال ۱۳۹۴ شروع به تدریس آن نموده و در روز چهارشنبه سیزدهم صفر سال ۱۴۰۰ و در روزهای آغازین انقلاب اسلامی بدان پایان دادند، این تاریخ بنابر گفته شاگردان و تاریخ هایی است که مصنف قدّس سرّه در برخی اماکن کتاب بدان اشاره کرده مثلا در صفحه ۵۵۰ تاریخ ۱۸ جمادی الثانی سال ۱۳۹۶ و در صفحه ۸۲۲ اواخر ذی الحجّة ۱۳۹۷ را ذکر کرده.این ماه ها و روزها مصادف با دوران اوج انقلاب اسلامی و تحمل فشار و مشکلات بسیار از سوی حکومت طاغوتیّ بر علما و مراجع و طلاّب و حوزه های علمیّة، بلکه بر عموم مؤمنین بود، این در حالی بود که ایشان مأمن و پناهی برای مردم بوده و مردم در مشکلات و سختیها به ایشان مراجعه مینمودند، ایشان نیز از این مسائل بسیار ناراحت میشدند و به همین دلیل هم سال های بحث بسیار طول کشید به گونه ای که مدت های طولانی میان درس و بحث فاصله می افتاد و درس تعطیل می شد و این ها به خاطر اعتصابات و تظاهرات به علاوه تعطیلات سالانه حوزه بود.با تمام این امور بحث و تدریس و نوشتن را ترک نگفته و آنها را ادامه دادند، ایشان آنچه را که در جلسات درس و بحث می فرمودند می نوشتند و نتیجه آن همین کتاب ارزشمند شد که می بینید، کتابی مرکّب از متن و شرح، که هر دو به قلم شریف ایشان نگاشته شده، متن آن ترکیبی است از آنچه در عروة و الوسیلة و قواعد و شرائع و لمعة و دیگر کتب آمده، همچنین به متن سخنان صاحب جواهر قدّس سرّه را نیز ضمیمه کرده و فروعاتی را که به ذهن ایشان آمده ذکر کرده اند تا کتاب فروعاتی را هم که مورد ابتلا هستند در بر بگیرد. پس از آن نیز به شرح آن و توضیح مستندات فقهی به شکلی مختصر و بدون ایجاز و اطناب پرداخته اند.
تالیف و چاپ
مطالب کتاب در سال ۱۳۹۰ قمری در درس خارج القا شده و در ۱۷ صفر ۱۳۹۱ تالیف کتاب به پایان رسیده است. چاپ سوم کتاب در سال ۱۴۱۸ قمری توسط انتشارات جامعه مدرسین در شهر قم انجام شده است.

[ویکی نور] کتاب الخمس (للحائری). کتاب الخمس نوشته آیت الله شیخ مرتضی حائری
از جمله دروسی که مصنف در جلسات درسش برای طلاّب علم و فضیلت افاده نموده، مباحث خمس و انفال است، ایشان از روز شنبه نهم جمادی الأولی سال 1394 شروع به تدریس آن نموده و در روز چهارشنبه سیزدهم صفر سال 1400 و در روزهای آغازین انقلاب اسلامی بدان پایان دادند، این تاریخ بنابر گفته شاگردان و تاریخ هایی است که مصنف قدّس سرّه در برخی اماکن کتاب بدان اشاره کرده مثلا در صفحه 550 تاریخ 18 جمادی الثانی سال 1396 و در صفحه 822 اواخر ذی الحجّة 1397 را ذکر کرده.
این ماه ها و روزها مصادف با دوران اوج انقلاب اسلامی و تحمل فشار و مشکلات بسیار از سوی حکومت طاغوتیّ بر علما و مراجع و طلاّب و حوزه های علمیّة، بلکه بر عموم مؤمنین بود، این در حالی بود که ایشان مأمن و پناهی برای مردم بوده و مردم در مشکلات و سختیها به ایشان مراجعه مینمودند، ایشان نیز از این مسائل بسیار ناراحت میشدند و به همین دلیل هم سال های بحث بسیار طول کشید به گونه ای که مدت های طولانی میان درس و بحث فاصله می افتاد و درس تعطیل می شد و این ها به خاطر اعتصابات و تظاهرات به علاوه تعطیلات سالانه حوزه بود.
با تمام این امور بحث و تدریس و نوشتن را ترک نگفته و آنها را ادامه دادند، ایشان آنچه را که در جلسات درس و بحث می فرمودند می نوشتند و نتیجه آن همین کتاب ارزشمند شد که می بینید، کتابی مرکّب از متن و شرح، که هر دو به قلم شریف ایشان نگاشته شده، متن آن ترکیبی است از آنچه در عروة و وسیلة و قواعد و شرائع و لمعة و دیگر کتب آمده، همچنین به متن سخنان صاحب جواهر قدّس سرّه را نیز ضمیمه کرده و فروعاتی را که به ذهن ایشان آمده ذکر کرده اند تا کتاب فروعاتی را هم که مورد ابتلا هستند در بر بگیرد. پس از آن نیز به شرح آن و توضیح مستندات فقهی به شکلی مختصر و بدون ایجاز و اطناب پرداخته اند.
مطالعه کتاب کتاب الخمس (للحایری) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور

[ویکی فقه] کتاب الخمس (للشیخ الانصاری). مؤلف این کتاب، شیخ مرتضی انصاری از بزرگان فقهای شیعه و متوفای سال ۱۲۸۱ هجری قمری می باشد.
شیخ انصاری در این کتاب با استدلال به قرآن، احادیث معتبر اهل بیت علیهم السلام، عقل و اجماع و به شیوه خاص خود در طرح مباحث دقیق علمی و استدلال به نظرات فقهای بزرگ شیعه و طرح ادله آنها به بررسی مسائل باب خمس پرداخته است.
ویژگیهای کتاب
این کتاب شرحی مزجی بر کتاب الخمس از کتاب «ارشاد الاذهان الی احکام الایمان» نوشته علامه حلی قدس سره الشریف می باشد.کتاب ارشاد الاذهان یک دوره فقه فتوایی مختصر و موجز از کتاب طهارت تا کتاب دیات می باشد و در آن از استدلالهای متعارف اثری دیده نمی شود.کتاب ارشاد از منابع مهم فقه شیعه می باشد و فقهای بزرگی بعد از نگارش بر آن شرح و حاشیه نوشته اند مانند شهید اول، شهید ثانی، محقق اردبیلی، محقق سبزواری، فخر المحققین، محقق ثانی، ابن فهد حلی و شیخ مرتضی انصاری.
مباحث کتاب
این کتاب در سه بخش است:بخش اول شرح کتاب ارشاد الاذهان است که شامل موارد وجوب خمس می شود مانند: غنائم جنگی، معدن، گنج، غواصی، اضافه بر خرج سال، زمینی که ذی آنرا می خرد، مال حلال مخلوط به حرام.بخش دوم طرح یکسری مباحثی مستقل از سوی شیخ انصاری است که مربوط به بحث خمس می شود. وی ۳۲ مسئله را مطرح کرده است.این بخش، بیشتر کتاب را به خود اختصاص داده است.بخش سوم نیز طرح مباحثی در باب انفال است وی پنج مسئله را مطرح نموده است.
تحقیق
...

[ویکی نور] کتاب الخمس (للشیخ الانصاری). کتاب الخمس تألیف شیخ مرتضی انصاری از بزرگان فقهای شیعه و متوفای سال 1281 هجری قمری.
شیخ انصاری در این کتاب با استدلال به قرآن، احادیث معتبر اهل بیت علیهم السلام، عقل و اجماع و به شیوه خاص خود در طرح مباحث دقیق علمی و استدلال به نظرات فقهای بزرگ شیعه و طرح ادله آنها به بررسی مسائل باب خمس پرداخته است.
این کتاب شرحی مزجی بر کتاب الخمس از کتاب «ارشاد الاذهان الی احکام الایمان» نوشته علامه حلی قدس سره الشریف می باشد.
کتاب ارشاد الاذهان یک دوره فقه فتوایی مختصر و موجز از کتاب طهارت تا کتاب دیات می باشد و در آن از استدلالهای متعارف اثری دیده نمی شود.
کتاب ارشاد از منابع مهم فقه شیعه می باشد و فقهای بزرگی بعد از نگارش بر آن شرح و حاشیه نوشته اند مانند شهید اول، شهید ثانی، محقق اردبیلی، محقق سبزواری، فخر المحققین، محقق ثانی، ابن فهد حلی و شیخ مرتضی انصاری .

[ویکی فقه] کتاب الخمس (للمحقق الداماد). کتاب الخمس دربرگیرنده مباحث آیة اللّه عظمی حاج سید محمد محقق معروف به( داماد) قدس سره است که به دست حکیم متأله آیة الله جوادی آملی دامت إفاضاته تقریر گشته است.
فقه علمی است برگرفته از متن دین و واقع مذهب، فقه علمی است زنده و در بردارنده آموزه های دین اسلام، هل بیت علیهم السلام در هیچ عصری نسبت به فقه بی توجه نبوده و همواره قدر آن را دانسته اند، بلکه عادت ایشان بر این بوده که در زمینه فقه شاگردانی تربیت کنند تا خود از بزرگان فقه گشته و پرچم فقه را به پا دارند، چرا که فقه علمی است قادر بر ایجاد رابطه محکم میان امت اسلامی و دین و تحکیم این پیوند. از اینجا است که فقهای شیعه در همه زمانها با تحمل مشقت های فراوان در ایجاد این راه درب اینچنین پیوندی را باز ساخته و دست امت را گرفته اند و با هدایت مردم به سوی این مسیر مردم را به سوی خیر و صلاح دعوت نموده اند.
زندگی نامه أستاد محقق داماد قدس سره
یکی از فقهای عصر که این زمانه یاد و خاطره جایگاه علمی و تیز هوشی و درک عمیق او را حفظ نموده، فقیه مدرسه اهل بیت عصمت علیهم السلام آیة اللّه عظمی حاج سید محمد موسوی یزدی معروف به محقق داماد است. سال هایی از عمر شریف ایشان در قم ، و در جوار حرم کریمة اهل بیت حضرت فاطمه معصومه بنت موسی بن جعفر علیهما السلام سپری شد، عمری که در زمینه فقه و فقاهت گذشت، اساتید و بزرگان زیادی برای استفاده از نور معرفت ایشان در حلقه درس ایشان حاضر می شدند تا از این بین بتوانند نقش خود را در راهنمایی مردم تشنه احکام بزرگ و نورانی اسلام ایفا کنند. از جمله برجسته ترین شاگردانی که در درس استاد حاضر شده و از محضر ایشان استفاده کردند، آیة اللّه جوادی آملی ( دام ظلّه العالی) بودند. ایشان با دقت نظر و دید گسترده ای که از فقه داشتند در درس استاد حاضر شدند و با درک عمیق و تیزهوشی خود تمامی مباحث استاد را تقریر نمودند.
تقریرات
ایشان تمامی دروس استاد را از آن زمان که در درس ایشان حاضر شده بودند( چیزی حدود سیزده سال) در بر می گیرد، این مباحث عبارتند از: حج ، خمس ، صلاة ، صوم و اعتکاف ، و برخی مسائل زکاة . آنچه به تقریرات آیة اللّه جوادی آملی ارزش دو چندان می دهد این است که ایشان بخش بسیاری از تقریرات کتاب حج و تمام تقریرات کتاب صلاة را بر استاد خود عرضه نمودند و ایشان به جز در موارد نادری که تغییرات کمی در آن دادند باقی را تأیید نمودند، بنابراین این اثر جاودانه محقق نیز ارزشی به اندازه عطایشان دارد.
چاپ کتاب
...

[ویکی نور] کتاب الخمس (للمحقق الداماد). این کتاب دربرگیرنده مباحث آیت الله حاج سید محمد محقق معروف به(داماد) قدس سره است که به دست حکیم متأله آیت الله جوادی آملی دامت إفاضاته تقریر گشته است.
فقه علمی است برگرفته از متن دین و واقع مذهب، فقه علمی است زنده و در بردارنده آموزه های دین اسلام، أهل بیت(علیهم السلام) در هیچ عصری نسبت به فقه بی توجه نبوده و همواره قدر آن را دانسته اند، بلکه عادت ایشان بر این بوده که در زمینه فقه شاگردانی تربیت کنند تا خود از بزرگان فقه گشته و پرچم فقه را به پا دارند، چرا که فقه علمی است قادر بر ایجاد رابطه محکم میان امت اسلامی و دین و تحکیم این پیوند.
از اینجا است که فقهای شیعه در همه زمانها با تحمل مشقت های فراوان در ایجاد این راه درب اینچنین پیوندی را باز ساخته و دست امت را گرفته اند و با هدایت مردم به سوی این مسیر مردم را به سوی خیر و صلاح دعوت نموده اند.
یکی از فقهای عصر که این زمانه یاد و خاطره جایگاه علمی و تیز هوشی و درک عمیق او را حفظ نموده، فقیه مدرسه أهل بیت عصمت(علیهم السلام) آیت الله حاج سید محمّد موسوی یزدی معروف به محقق داماد است.
سال هایی از عمر شریف ایشان در قم، و در جوار حرم کریمة أهل بیت حضرت فاطمه معصومه بنت موسی بن جعفر (علیهما السلام) سپری شد، عمری که در زمینه فقه و فقاهت گذشت، اساتید و بزرگان زیادی برای استفاده از نور معرفت ایشان در حلقه درس ایشان حاضر می شدند تا از این بین بتوانند نقش خود را در راهنمایی مردم تشنه احکام بزرگ و نورانی اسلام ایفا کنند. از جمله برجسته ترین شاگردانی که در درس أستاد حاضر شده و از محضر ایشان استفاده کردند، آیت الله جوادی آملی (دام ظلّه العالی) بودند.

[ویکی نور] کتاب الخمس (منتظری). کتاب الخمس، تعلیقه آیت الله حسینعلی منتظری بر «العروة الوثقی» سید محمدکاظم یزدی است که به زبان عربی، در یک مجلد منتشر شده است. امتیاز این طبع از کتاب، با طبع پیش از آن این است که بحث خمس از کتاب «ولایت فقیه» نویسنده به آن افزوده شده است.
نگارش کتاب بدین ترتیب است که متن کتاب مکاسب در بالای صفحه و حاشیه در ذیل صفحه آمده است. آدرس آیات و روایات در پاورقی و فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است.
یکی از مباحث مهم خمس، بحث «مستحق خمس» است. به تعبیر صاحب عروه: «مستحق خمس کسی است که از طریق نسب پدری به هاشم اتصال یابد. پس اگر از طریق مادر هاشمی باشد، خمس بر او حلال نیست، بلکه زکات بر او حلال است». نویسنده در شرح عبارت عروه آورده است که تعلق خمس به کسانی که از لحاظ نسب پدری هاشمی باشند، مشهور است، بلکه به عموم فقیهان شیعه نسبت داده شده است؛ غیر از سید مرتضی، اما سید مرتضی نیز در مطلب بالا با دیگران اختلاف ندارد، بلکه اختلاف او بر سر این مسئله است که آیا فرزند دختری، حقیقتاً فرزند است یا خیر.
سپس پس از چند سطر چنین ادامه می دهد: «همانا ملاک و معیار در خمس انتساب به هاشم است و موضوع حکم عنوان هاشمی می باشد؛ چنان که بر این مطلب روایت موثقه زراره از امام صادق(ع)، شهادت می دهد که آن حضرت فرمود: اگر عدالتی وجود داشت، هاشمی و مُطلبی به صدقه احتیاج پیدا نمی کردند. لفظ بنی هاشم، دارای معنای خاص و اضافی نیست، بلکه دارای معنای اسمی است؛ مانند بنی تمیم، بنی اسد و نظیر اینها. مراد از بنی هاشم، قبیله و عشیره ی خاص می-باشد. بدیهی است که عشایر و قبایل به وسیله پدران از هم امتیاز داده می شوند، نه به وسیله مادران؛ مثلاً کسی که پدرش از بنی تمیم باشد و مادرش از بنی اسد، به چنین کسی تمیمی گفته می شود، نه اسدی».
وی اضافه می کند: «اگر گفته شود، از ظاهر اخبار و روایات استفاده می شود که موضوع حکم در باب خمس، آل محمد و اهل بیت و نزدیکان اوست و این عناوین شامل کسانی هم که از طریق مادر هاشمی محسوب می شوند، می گردد؛ در جواب خواهم گفت: آنچه که قطعی است، چنان که از اخبار نیز استفاده می شود، موضوع خمس کسی است که صدقه بر او حرام است و موضوع حرمت صدقه نیز تمام بنی هاشم می باشند؛ گرچه عباسی یا حارثی یا لهبی باشند؛ چنان که این مطلب در جای خود به اثبات رسیده است. پس شاید ذکر واژه های: آل، اهل، اهل بیت، ذریه و مانند اینها از جهت احترام و توجه خاص به شأن و مقام اهل بیت از بین بنی هاشم باشد؛ والا موضوع اصلی در خمس عنوان هاشمی می باشد.
یکی از مباحث مهمی که در موضوع خمس مطرح است، «حکم خمس در عصر غیبت» است. نویسنده، چهارده فتوا و نظریه را به نقل از صاحب حدائق ذکر می کند و دو نظریه ی دیگر را هم از فقیهان متأخر به آن اضافه می کند: