کتاب الجیم

[ویکی فقه] کتاب الجیم (کتاب). «کتاب الجیم» اثر ابوعمرو شیبانی، اولین، معجم لغت در تاریخ عرب و تنها اثر برجای مانده از مولف است. کتاب در سه مجلد توسط ابراهیم ابیاری، عبدالعلیم طحاوی و عبد الکریم عزباوی تحقیق شده است.
قصد ابوعمر از نوشتن این کتاب تدوین واژگان ناآشنا و دور از ذهن بوده است و گفته اند وی پس از گردآوری اشعار قبایل، لغات دشوار آنها را در کتاب الجیم شرح و تفسیر کرده است.
ساختار کتاب
کتاب از دو مقدمه و ۲۸ باب به تعداد حروف زبان عربی تشکیل شده و مولف هر باب را به یکی از حروف الفبا اختصاص داده است. کلمات مذکور در درون هر باب از قاعده ی خاصی پیروی نمی کنند و در آنها ترتیب حروف دوم و سوم رعایت نشده است.
گزارش محتوا
وجه تسمیه ی کتاب به درستی روشن نیست. برخی گفته اند ابوعمرو کلمه ی «جیم» را « دیباج » معنی کرده و این نام را بدین جهت برای کتاب خود برگزیده که خواسته است آن را در نکویی و کمال به دیباج همانند کند. برخی نیز احتمال داده اند که وی به تقلید از نضر بن شمیل که گویا نخستین کتاب الجیم از او بوده اساس کار را بر ترتیب حروف از حیث «جهر» و «همس» نهاده، و از این میان حروف جیم را که از حروف «مجهوره ی شدیده» است، سرآغاز کتاب خود قرار داده است. اگر این احتمال صحیح باشد باید کسانی پس از ابوعمرو ترتیب کتاب را دگرگون کرده، ضمایمی بر آن افزوده باشند. اما از سوی دیگر، نسخ قدیمی این اثر که متعلق به اواخر سده سوم هجری است ترتیب کنونی رعایت شده است.مولف تصریح می کند که همه کلمات موجود در الجیم را به صورت سماعی از عرب بیابانی برگرفته است. در واقع می توان گفت نزدیکی ابوعمرو به زمان جاهلیت کتاب او را از این جهت ممتاز کرده است.در کتاب نقل قول های بسیار دیده می شود به طوری که صفحات الجیم مملو از «قال و انشد» می باشد. استفاده از اشعار عرب به عنوان شاهد در این کتاب بسیار دیده می شود.
ترتیب کتاب
...