[ویکی نور] کتاب الأمثال المنسوب لزید بن رفاعة الهاشمی، تألیف زید بن رفاعه هاشمی (متوفی 373ق)، از جمله آثاری است که تعداد زیادی از ضرب المثل های عربی را از نوشته های پیشینیان و امالی های آنها گرد آورده است. علی ابراهیم کردی تحقیق و تصحیح کتاب را به انجام رسانیده است.
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق، خطبه و متن اثر است. نویسنده، مباحث کتاب را در 39 باب تنظیم کرده که 29 باب آن به تعداد و ترتیب حروف هجا به اضافه حرف لام و الف است و بقیه ابوابیاست که در باب الف افزوده است؛ ابوابیهمچون: مثل هایی که بر وزن أفعل آمده؛ مثل هایی که به لفظ امر آمده؛ مثل هایی که به لفظ استفهام آمده و... البته ترتیب امثال دقیق نیست؛ چراکه برخی مثل ها در جای خود وارد نشده و مؤلف امثال را در ضمن باب واحدی مرتب نکرده، بلکه به شکل تصادفی و بی حساب و کتاب با تکیه بر یکی بودن حرف اول وارد کرده است .
با تعمق در ضرب المثل های عرب می توان دریافت که برخی ریشه در حکایات کهن دارند که در قالب استعاره و کنایه یا کلامی موزون و دلنشین جلوه گر شده اند. اینان اغلب حامل پند و پیام یا انتقادی شدید و طنزآمیزند. برخی دیگر برپایه حکایاتی از زندگی روزمره انسان ها استوارند که گاه سرچشمه آنها رفتار یا واقعه ای به یادماندنی بوده است . پیش از اسلام اصطلاح مثل در میان تازیان متداول بود و در دوره اسلامی نیز به ویژه در قرآن کریم، به همان معنی به کار رفته است . کتاب زید بن رفاعه در موضوع خود از آثار مهم است؛ چراکه تعداد زیادی از ضرب المثل ها را در بر دارد که از نوشته های پیشینیان و امالی های آنها گرد آورده است . این ضرب المثل ها بر اساس حرف اول تدوین شده اند و نویسنده همراه با شرح مختصری، نکات لغوی آنها را برمی شمارد که گاه با بیان داستان هایی همراه است. گاه نیز هیچ گونه توضیحی را لازم نمی داند و حتی از معنای لغات نیز خودداری کرده است. البته محقق در پاورقی این توضیحات را ذکر کرده است.
محقق اثر، موارد تصحیف، تحریف و وهم را با استفاده از کتب امثال و منابع تصحیح کرده و تعلیقات لازم را ذکر و ضبط امثال را از کتب امثال و لغت استخراج کرده است. همچنین اگر داستان مثل موجود نبوده آن را ذکر کرده و اختلاف قصه را ثبت کرده است. فهارس آیات قرآنی، حدیث شریف، اشعار، ارجاز، قبائل و جماعات، اماکن، اعلام، امثال، مصادر و مراجع و فهرست مطالب در انتهای جلد اول ذکر شده است.
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق، خطبه و متن اثر است. نویسنده، مباحث کتاب را در 39 باب تنظیم کرده که 29 باب آن به تعداد و ترتیب حروف هجا به اضافه حرف لام و الف است و بقیه ابوابیاست که در باب الف افزوده است؛ ابوابیهمچون: مثل هایی که بر وزن أفعل آمده؛ مثل هایی که به لفظ امر آمده؛ مثل هایی که به لفظ استفهام آمده و... البته ترتیب امثال دقیق نیست؛ چراکه برخی مثل ها در جای خود وارد نشده و مؤلف امثال را در ضمن باب واحدی مرتب نکرده، بلکه به شکل تصادفی و بی حساب و کتاب با تکیه بر یکی بودن حرف اول وارد کرده است .
با تعمق در ضرب المثل های عرب می توان دریافت که برخی ریشه در حکایات کهن دارند که در قالب استعاره و کنایه یا کلامی موزون و دلنشین جلوه گر شده اند. اینان اغلب حامل پند و پیام یا انتقادی شدید و طنزآمیزند. برخی دیگر برپایه حکایاتی از زندگی روزمره انسان ها استوارند که گاه سرچشمه آنها رفتار یا واقعه ای به یادماندنی بوده است . پیش از اسلام اصطلاح مثل در میان تازیان متداول بود و در دوره اسلامی نیز به ویژه در قرآن کریم، به همان معنی به کار رفته است . کتاب زید بن رفاعه در موضوع خود از آثار مهم است؛ چراکه تعداد زیادی از ضرب المثل ها را در بر دارد که از نوشته های پیشینیان و امالی های آنها گرد آورده است . این ضرب المثل ها بر اساس حرف اول تدوین شده اند و نویسنده همراه با شرح مختصری، نکات لغوی آنها را برمی شمارد که گاه با بیان داستان هایی همراه است. گاه نیز هیچ گونه توضیحی را لازم نمی داند و حتی از معنای لغات نیز خودداری کرده است. البته محقق در پاورقی این توضیحات را ذکر کرده است.
محقق اثر، موارد تصحیف، تحریف و وهم را با استفاده از کتب امثال و منابع تصحیح کرده و تعلیقات لازم را ذکر و ضبط امثال را از کتب امثال و لغت استخراج کرده است. همچنین اگر داستان مثل موجود نبوده آن را ذکر کرده و اختلاف قصه را ثبت کرده است. فهارس آیات قرآنی، حدیث شریف، اشعار، ارجاز، قبائل و جماعات، اماکن، اعلام، امثال، مصادر و مراجع و فهرست مطالب در انتهای جلد اول ذکر شده است.