کاوشگری، تاریخچه (exploration, history of)
یونانیان باستان با این کشتی (بازسازی شده) به کاوشگری می پرداختند
یونانیان باستان با این کشتی (بازسازی شده) به کاوشگری می پرداختند
یونانیان باستان با این کشتی (بازسازی شده) به کاوشگری می پرداختند
یونانیان باستان با این کشتی (بازسازی شده) به کاوشگری می پرداختند
یونانیان باستان با این کشتی (بازسازی شده) به کاوشگری می پرداختند
(یا: اکتشافات جغرافیایی) دولت ها در طول تاریخ برای دستیابی به سرزمین های جدید، ثروت، و قدرت دست به کاوش هایی زده اند، ولی کاوشگران متعددی نیز به علت شور فردی (شور علمی، مذهبی یا اقتصادی) خطرات و بیم های کاوشگری را به جان خریده اند. سابقۀ مدوّن کاوشگری تقریباً به قدمت تاریخ نوشتار است. بومیان مدت ها قبل از این که کاوشگران اروپایی بیایند و تجربه های خود را بنویسند، در استپ های آسیایی، توندرای قطبی، و تمامی قارۀ امریکا ساکن شده بودند، اما این مهاجرت های پردامنه جزئی از ماقبل تاریخ اند و چیزی که بیشتر در یادها می ماند، اعمال خارق العادۀ افراد برجسته است.
اولین کاوش ها. قدیم ترین نقشۀ شناخته شده از جهانِ باستان مربوط به زمان سارگون اول۱ اَکد۲ی است، یعنی حدود ۲۳۰۰پ م، که منطقه ای کوچک در اطراف رود دجله را نشان می دهد. اما اولین اسامی ثبت شدۀ کاوشگران در تصویر نوشته (هیروگلیف)های مصر باستان مندرج است. داستان مأموریتی به رهبری هارخوف۳، نجیب زاده ای که حدود ۲۳۰۰پ م می زیست، بر دیوارهای مقبره اش نقش شده است. او در سفری از آبشار اول نیل گذشت و برای تجارت ادویه به کشور نوبه۴ وارد شد. ملکۀ حتشپ سوت۵، حدود ۸۰۰ سال بعد دستور داد که گروهی عظیم از تجار به مملکت پونت۶ (احتمالاً در شاخ افریقا۷) بروند. وقایع این سفر بر مقبرۀ او ثبت شده است. مصریان، در طی قرون، با بسیاری از کشورهای افریقایی روابط تجاری برقرار کردند و مصر به صورت بازار اصلی تجارت کالاهای تجملی افریقا درآمد. اما نام آورترین کاوشگران عهد باستان فنیقی ها (← فنیقیه) بودند که حدود هزارۀ اول پ م می زیستند. روابط تجاری ایشان با سایر تمدن های مدیترانه ای در حدود ۸۰۰پ م بسیار گسترده و شکوفا شده بود. تسخیر موطن ایشان به دست آشوریان موجب شد که آنان مستعمرانی در سراسر مدیترانه ایجاد کنند. معروف ترین این ها کارتاژ (در تونس امروز) بود. کارتاژ بر مسیر دسترسی به اقیانوس اطلس از طریق تنگه های جبل طارق نظارت داشت و گسترش دولت شهرهای یونانی را که در این زمان شروع به کاوش و تشکیل مستعمره در مدیترانه کرده بودند، محدود می کرد. به گفتۀ هرودوت هالیکارناسوسی۸، مورّخ یونانی، ممکن است اهالی کارتاژ حدود ۶۰۰پ م به دور افریقا کشتی رانی کرده باشند. می دانیم که هانو۹ی کارتاژی در حدود ۵۰۰پ م سفر اکتشافی عظیمی را برای ایجاد مستعمره در ساحل افریقا هدایت کرد، و کاشفی دیگر به نام هیمیلکو۱۰ در ساحل غربی اروپا کشتی رانی کرد و شاید به جزایر بریتانیا نیز رسید. هرودوت در تاریخ خود گسترۀ کاوشگری ها و دانش جغرافیایی یونانیان زمان خویش را ثبت کرده است. مرز غربی این گستره اقیانوس اطلس، مرز جنوبی آن اقیانوس هند و دریای سرخ، و مرز شرقی آن ایران بود. پوتئاس۱۱ ماسیلیا۱۲یی (اهل مارسی۱۳) در حدود ۳۰۰پ م اولین کاوشگر یونانی بود که وارد شمال اقیانوس اطلس شد. پوتئاس مسلّماً به بریتانیا رسید و سفرش را تا مملکت دوردست و شمالی توله۱۴ (احتمالاً نروژ) ادامه داد. در همین دوره، یونان از برکت وجود اسکندر (۳۵۶ـ۳۲۳پ م) و جنگش با ایران، از سمت مدیترانه به سوی شرق گسترش یافت. سپاهیان اسکندر ایرانیان را به درون مناطق ناشناختۀ جنوب دریای خزر دنبال کردند و در نهایت به کوه های هندوکش در شمال هندوستان رسیدند. ظهور امپراتوری روم اکثر نواحی شناخته شدۀ جهان را تحت یک حاکمیت قرار داد. سرزمین هایی که پیش تر صرفاً از طریق قصه های مسافران شناخته می شدند تحت سلطۀ رومیان درآمدند، و گسترش امپراتوری و کاوشگری های بیشتر به ناآرامی های مرزهای امپراتوری پایان دادند. ثبات امپراتوری در عصر اوگوستوس (۴۸پ م ـ ۶۸م)، به آتش تقاضا برای کالاهای تجملی دامن زد و به اعزام هیئت های اکتشافی به درون افریقا و سفرهای دریایی به آسیای جنوب شرقی انجامید. کلودیوس بطلمیوس۱۵ در کتاب جغرافیا (ح ۱۵۰م) اطلاعات موجود از جهان شناخته شده را ثبت کرد. در این کتاب گمانه زنی هایی هم مطرح شد که تقریباً ۱۵۰۰ سال بر تفکر مسافران مؤثر بود.
کاوشگری پس از روم. سقوط تمدن غربی در پایان امپراتوری روم باعث شد که گسترش و مستعمره سازی اروپاییان به سرعت پایان یابد. نوشته های جغرافی دان های بزرگ عهد باستان فقط در شرق نگهداری شدند و عالمان مسلمان به سرعت از آن ها اقتباس کردند. عصر طلایی اسلام، که با تأسیس پایتخت جدیدی به نام بغداد در قرن ۸م توسط هارون الرشید۱۶، خلیفۀ عباسی۱۷، شروع شد، نقطۀ آغاز احیای روابط تجاری با خاور دور و تجارت جادۀ ابریشم۱۸ (بین ایران و چین) شد. چین نیز در زمان سلسلۀ سونگ۱۹ (۹۶۰ـ ۱۲۷۹م) برای مدتی انزواطلبی کهن خود را به کنار نهاد و روابط تجاری و دیپلماتیک با غرب برقرار کرد. محققان مسلمان چندین اثر جغرافیایی برجسته نوشتند. بارزترین این ها کتاب ابوعبدالله ادریسی (۱۱۰۰ـ ۱۱۶۵م) بود که، با تلفیق تجربه های خود و قصه های مسافران دیگر، دقیق ترین تصویر موجود از جهان تا آن زمان را ثبت کرد. اما خارق العاده ترین گردشگر مسلمان ابن بطوطه (۱۳۰۴ـ۱۳۷۰م) بود که ۳۰ سال از زندگی خود را به سفر در مرکز افریقا و ساحل شرقی آن گذرانید و به هندوستان و چین نیز رفت. یگانه کاوشگران قابل مقایسه در اروپای این دوره عبارت بودند از راهب های گمنام و دریانوردان اسکاندیناوی که گسترۀ هجوم هایشان تا مدیترانه کشیده می شد. گمان می رود که مُبلّغان مذهبی ایرلندی حدود ۸۰۰م به ایسلند رسیده باشند، و چندین داستان افسانه ای دربارۀ سفرهای کسانی مانند سنت برندان۲۰ و مَدوک۲۱، شاهزادۀ ویلزی، نیز وجود دارند؛ عدّه ای عقیده داشتند که اینان برخی تا قارۀ امریکا نیز سفر کرده بودند. اما معروف ترین کاوشگران شمال اقیانوس اطلس از اهالی اسکاندیناوی بودند که در سفرهای خود به ایسلند و گرینلند رسیدند. اینان سرانجام در ۱۰۰۰م به نیوفاوندلند۲۲ (وینلند۲۳) نیز رسیدند و شاید مستعمره ای کوتاه مدت در آن جا ایجاد کردند.
آغاز کاوشگری های غربی. اما داستان های مربوط به جهان جدید به سرزمین اصلی اروپا نرسید و فقط بعد از قرن ۱۳م بود که کاوشگری نیروی محرک تازه ای یافت. چنگیزخان۲۴ مغول لشکریان خود را از آسیای میانه به سوی غرب رهبری کرد، و رسیدن ایشان به مرزهای اروپا باعث شد که علاقه به شرق احیا شود. شاهان مسیحی، ازجمله لوئی نهم پادشاه فرانسه، در آن زمان درگیر جنگ های صلیبی بودند و برای مسیحی کردن تاتارها ـ یا دست کم، اتحاد با ایشان برضد مسلمانان ـ کاوشگران مُبلّغ مذهبی از قبیل ویلهلم رویسبروک۲۵ (ح ۱۲۱۵ـ۱۲۹۵م) را به شرق گسیل کردند. شرح رویسبروک دربارۀ سفرش به قراقورم مغولستان با اقبال گسترده ای روبه رو شد و در زمانه ای که نوشته های جغرافی دان های کلاسیک و مهم، بار دیگر از شرق اسلامی به غرب می رسیدند، بسیار اثرگذار بود. بازرگانان پا بر جایِ پای مبلّغان مذهبی نهادند. از میان ایشان می توان به معروف ترین خاندان گردشگر، یعنی پولو۲۶های ونیزی، اشاره کرد. شرح مارکو پولو از سفرش در حدود ۱۲۶۰م به چین، در زمان قوبلای خان۲۷ خوانندگان بی شماری یافت و بر جانشینانش تأثیر شگرفی نهاد، اما اخیراً محققان شکاک ایرادهایی به آن گرفته اند. سفرنامۀ فوق العاده تأثیرگذار دیگر کتاب سفرهای سرجان مَندویل۲۸ بود که مجموعه ای است از داستان های خیال انگیز. این کتاب مدت هاست که اهمیتش را ازدست داده است، ولی پرخواننده ترین کتاب غیرمذهبی قرون وسطا بود. یکی از افسانه هایی که این کتاب در رواج آن تأثیر داشت باور به وجود پرِستِر جان۲۹ بود ـ پادشاه کشوری مسیحی و افسانه ای که به یاری اروپا دربرابر اسلام خواهد آمد. جست وجو برای یافتن پرستر جان به صورت یکی از نیروهای محرک کاوشگری اروپاییان در بقیۀ قرون وسطا درآمد.
پایان کاوشگری چینی ها. اما در همان زمان که تعداد مسافران غربی به چین دایماً افزایش می یافت، سیاست دولتی چین بیش از پیش رنگ انزواطلبانه به خود می گرفت. آخرین و موفقیت آمیزترین مرحلۀ کاوشگری و استعمار چینی ها در اوایل سلسلۀ مینگ با هدایت ژِنگ هه۳۰ اتفاق افتاد. ژنگ هه در فاصلۀ میان ۱۴۰۵ و ۱۴۳۳م چندین ناوگان کشف و کاوش به دریای چین جنوبی و اقیانوس هند را رهبری کرد و حتی به شاخ افریقا هم رسید. خراج گرفت، روابط تجاری برقرار کرد، و با کوله باری از عجایب به چین بازگشت. اما پس از ۱۴۳۳م، براساس فرمانی سلطنتی، هرگونه رابطه با جهان خارج ممنوع و بسیاری از اسناد سفرهای ژنگ هه نابود شدند.
عصر طلایی کاوشگری. پس از این که افرادی مثل مارکو پولو و مندویل اخبار شهرها و تمدن های ثروتمندی را که در سفر دیده بودند به اروپا آوردند، کانون توجه کاوشگری اروپاییان بر یافتن بهترین مسیر برای رسیدن به آن ها متمرکز شد. چندین تلاش منظم، تحت حمایت هانری دریانورد۳۱، شاهزادۀ پرتغال، برای ایجاد مسیری دریایی به دور افریقا و به هندوستان و چین صورت پذیرفت. بارتولومئو دیاش۳۲ فرماندهِ اولین گروهی بود که در ۱۴۸۸م دماغۀ امید نیک۳۳ را دور زد، و واسکو دو گاما۳۴ در ۱۴۹۷م از طریق دریا به هند رسید و روابط منظم تجاری برقرار کرد. گشودن مسیری دریایی موجب شد که وسیلۀ عملیِ دیگری برای عبور از سرزمین های اسلامی و پرداخت مالیات به ایشان پدید آید، ولی زمینه ساز انحصار تجاری دیگر پرتغالی ها شد. به همین سبب، جست وجو برای یافتن مسیری دیگر به شرق ادامه یافت. از مدت ها پیش این فکر وجود داشته است که می توان با سفر به سوی غرب به ثروت های شرق رسید، اما کریستوف کلمب۳۵، با حمایت سلطنت اسپانیا، اولین کسی بود که سعی کرد این کار را عملی کند. کلمب می دانست که جهان کُروی است، ولی اندازه اش را کمتر از میزان واقعی برآورد کرد؛ به همین سبب، هنگامی که برای بار اول در باهاما۳۶ به خشکی رسید، گمان می کرد که واقعاً به آسیای جنوب شرقی رسیده است. جان کابوت۳۷، دریانورد جنووایی، در ۱۴۹۷م با کشتی مَتیو به ساحل امریکای شمالی رسید، و هیئتی پرتغالی در ۱۵۰۰ برزیل را کشف کرد. به تدریج معلوم شد که جهان نو در واقع قارۀ کاملی است. اولین فردی که این نکته را دریافت، آمریگو وسپوتچی۳۸ بود و بازرگانان و کاوشگران جست وجو برای یافتن راهی به گرداگرد این قاره و رسیدن به جزایر هند شرقی را آغاز کردند.
کاوشگری در قارۀ امریکا. اولین مسیری که عبور موفقیت آمیز به دور امریکای جنوبی از آن میسر گردید به همت فردیناند ماژلان۳۹، دریانورد پرتغالی، کشف شد. در ۱۵۲۰ از تنگه ای، که نام او را بر خود دارد، گذشت و اقیانوس آرام را کشف کرد و اولین کرانه نوردی به گِرد جهان را با عبور از آن انجام داد. در همین زمان، نخستین کاوشگری ها در مناطق مرکزی قاره شروع شده بود. فاتحان اسپانیایی، مانند اِرنان کورتِس۴۰ و فرانسیسکو پیسارو۴۱، مناطق وسیعی از امریکای مرکزی و جنوبی را تسخیر کردند. انگیزۀ آن ها تلفیقی از شور تبلیغ مذهبی و آزمندی بود. افسانۀ جدید اِل دورادو۴۲، شهری از طلا، در دنیای جدید ایفاکنندۀ همان نقشی بود که پرستر جان در دنیای کهن ایفا می کرد. در شمال، اسپانیایی هایی نظیر خوان پونسه دِ لئون۴۳ و فرانسویانی مانند ژاک کارتیه۴۴ و ساموئل دو شامپلن۴۵ پیش گام کاوشگری بودند. کاوشگران و ماجراجویان بریتانیایی، ازجمله فرانسیس درِیک۴۶ و سِر والتر رالی۴۷، نیز نقش مهمی در کاوشگری و ایجاد مستعمره در قارۀ جدید ایفا کردند.
اکتشافات امپریالیستی. ظهور نظام استعماری اروپاییان در قرون ۱۸ و ۱۹ موجب کندوکاو بیشتر در مناطقی از جهان شد که برای غربیان ناشناخته مانده بودند. استرالیا و نیوزیلند اولین بار به همت آبل تاسمان۴۸، کارمند شرکت هند شرقی هلند، پژوهیده شدند. یکی از هدف های کرانه نوردی سر فرانسیس درِیک به گرد جهان، و از عرض های جغرافیایی جنوبی، کشف قارۀ جنوبی بزرگ و فرضی بود که در جغرافیای بطلمیوس به صورت سرزمین ناشناخته به آن اشاره شده بود. اروپاییان به سواحل افریقا رسیده بودند، اما مناطق وسیع مرکزی این سواحل تا اواسط قرن ۱۸ برایشان ناشناخته بود. کاوش منظم این مناطق در قرن ۱۹ صورت پذیرفت. دسیسه ها و رقابت های سیاسی قدرت های بزرگ اروپا انگیزۀ اصلی برای ادامۀ کاوش در مناطقی مانند عربستان و آسیای مرکزی شد، مناطقی که راهشان از مدت ها پیش بر روی اروپاییان بسته بود. ریچارد برتون۴۹ از زمرۀ کاوشگرانی برشمرده می شد که با سفرکردن به عربستان جان خود را به خطر انداختند. چندین ماجراجوی بریتانیایی و روس هم در سرزمین های بین روسیه و افغانستان مشغول همین بازی بزرگ بودند و به تدریج بر دانش خود دربارۀ این مناطق افزودند و نفوذشان را در کشورهای آسیای مرکزی بسط دادند. در آستانۀ قرن ۲۰، حتی سرزمین بزرگ و ممنوع تبت هم در دسترس اروپاییان قرار گرفت.
عصر نوین کاوشگری. کاوشگری دورۀ جدید عمدتاً حاصل تلاش ماجراجویان و دانشمندان است. کاوشگران جدید کسانی اند که اعماق دریاها را بررسی می کنند (← اقیانوس شناسی) و نیز کسانی که برنامۀ مأموریت های با سرنشین یا بی سرنشین به ستارگان را طراحی می کنند.
Sargon I
Akkad Harkhuf Nubia Hatshepsut Punt Horn of Africa Herodotus of Halicarnassus Hanno Himilco Pytheas Massilia Marseille Thule Claudius Ptolemy Harun al-Rashid Abbasid Caliph Silk Road Sung Saint Brendan Madoc Newfoundland Vinland Genghis Khan Wilhelm Ruysbroeck Polo Kublai Khan Travels of Sir John Mandeville Prester John Zheng He Henry the Navigator Bartholomeu Diaz Cape of Good Hope Vasco da Gama Christopher Columbus Bahamas John Cabot Amerigo Vespucci Ferdinand Magellan Hernán Cortés Francisco Pizarro El Dorado Juan Ponce de León Jacques Cartier Samuel de Champlain Francis Drake Sir Walter Raleigh Abel Tasman Richard Burton
یونانیان باستان با این کشتی (بازسازی شده) به کاوشگری می پرداختند
یونانیان باستان با این کشتی (بازسازی شده) به کاوشگری می پرداختند
یونانیان باستان با این کشتی (بازسازی شده) به کاوشگری می پرداختند
یونانیان باستان با این کشتی (بازسازی شده) به کاوشگری می پرداختند
یونانیان باستان با این کشتی (بازسازی شده) به کاوشگری می پرداختند
(یا: اکتشافات جغرافیایی) دولت ها در طول تاریخ برای دستیابی به سرزمین های جدید، ثروت، و قدرت دست به کاوش هایی زده اند، ولی کاوشگران متعددی نیز به علت شور فردی (شور علمی، مذهبی یا اقتصادی) خطرات و بیم های کاوشگری را به جان خریده اند. سابقۀ مدوّن کاوشگری تقریباً به قدمت تاریخ نوشتار است. بومیان مدت ها قبل از این که کاوشگران اروپایی بیایند و تجربه های خود را بنویسند، در استپ های آسیایی، توندرای قطبی، و تمامی قارۀ امریکا ساکن شده بودند، اما این مهاجرت های پردامنه جزئی از ماقبل تاریخ اند و چیزی که بیشتر در یادها می ماند، اعمال خارق العادۀ افراد برجسته است.
اولین کاوش ها. قدیم ترین نقشۀ شناخته شده از جهانِ باستان مربوط به زمان سارگون اول۱ اَکد۲ی است، یعنی حدود ۲۳۰۰پ م، که منطقه ای کوچک در اطراف رود دجله را نشان می دهد. اما اولین اسامی ثبت شدۀ کاوشگران در تصویر نوشته (هیروگلیف)های مصر باستان مندرج است. داستان مأموریتی به رهبری هارخوف۳، نجیب زاده ای که حدود ۲۳۰۰پ م می زیست، بر دیوارهای مقبره اش نقش شده است. او در سفری از آبشار اول نیل گذشت و برای تجارت ادویه به کشور نوبه۴ وارد شد. ملکۀ حتشپ سوت۵، حدود ۸۰۰ سال بعد دستور داد که گروهی عظیم از تجار به مملکت پونت۶ (احتمالاً در شاخ افریقا۷) بروند. وقایع این سفر بر مقبرۀ او ثبت شده است. مصریان، در طی قرون، با بسیاری از کشورهای افریقایی روابط تجاری برقرار کردند و مصر به صورت بازار اصلی تجارت کالاهای تجملی افریقا درآمد. اما نام آورترین کاوشگران عهد باستان فنیقی ها (← فنیقیه) بودند که حدود هزارۀ اول پ م می زیستند. روابط تجاری ایشان با سایر تمدن های مدیترانه ای در حدود ۸۰۰پ م بسیار گسترده و شکوفا شده بود. تسخیر موطن ایشان به دست آشوریان موجب شد که آنان مستعمرانی در سراسر مدیترانه ایجاد کنند. معروف ترین این ها کارتاژ (در تونس امروز) بود. کارتاژ بر مسیر دسترسی به اقیانوس اطلس از طریق تنگه های جبل طارق نظارت داشت و گسترش دولت شهرهای یونانی را که در این زمان شروع به کاوش و تشکیل مستعمره در مدیترانه کرده بودند، محدود می کرد. به گفتۀ هرودوت هالیکارناسوسی۸، مورّخ یونانی، ممکن است اهالی کارتاژ حدود ۶۰۰پ م به دور افریقا کشتی رانی کرده باشند. می دانیم که هانو۹ی کارتاژی در حدود ۵۰۰پ م سفر اکتشافی عظیمی را برای ایجاد مستعمره در ساحل افریقا هدایت کرد، و کاشفی دیگر به نام هیمیلکو۱۰ در ساحل غربی اروپا کشتی رانی کرد و شاید به جزایر بریتانیا نیز رسید. هرودوت در تاریخ خود گسترۀ کاوشگری ها و دانش جغرافیایی یونانیان زمان خویش را ثبت کرده است. مرز غربی این گستره اقیانوس اطلس، مرز جنوبی آن اقیانوس هند و دریای سرخ، و مرز شرقی آن ایران بود. پوتئاس۱۱ ماسیلیا۱۲یی (اهل مارسی۱۳) در حدود ۳۰۰پ م اولین کاوشگر یونانی بود که وارد شمال اقیانوس اطلس شد. پوتئاس مسلّماً به بریتانیا رسید و سفرش را تا مملکت دوردست و شمالی توله۱۴ (احتمالاً نروژ) ادامه داد. در همین دوره، یونان از برکت وجود اسکندر (۳۵۶ـ۳۲۳پ م) و جنگش با ایران، از سمت مدیترانه به سوی شرق گسترش یافت. سپاهیان اسکندر ایرانیان را به درون مناطق ناشناختۀ جنوب دریای خزر دنبال کردند و در نهایت به کوه های هندوکش در شمال هندوستان رسیدند. ظهور امپراتوری روم اکثر نواحی شناخته شدۀ جهان را تحت یک حاکمیت قرار داد. سرزمین هایی که پیش تر صرفاً از طریق قصه های مسافران شناخته می شدند تحت سلطۀ رومیان درآمدند، و گسترش امپراتوری و کاوشگری های بیشتر به ناآرامی های مرزهای امپراتوری پایان دادند. ثبات امپراتوری در عصر اوگوستوس (۴۸پ م ـ ۶۸م)، به آتش تقاضا برای کالاهای تجملی دامن زد و به اعزام هیئت های اکتشافی به درون افریقا و سفرهای دریایی به آسیای جنوب شرقی انجامید. کلودیوس بطلمیوس۱۵ در کتاب جغرافیا (ح ۱۵۰م) اطلاعات موجود از جهان شناخته شده را ثبت کرد. در این کتاب گمانه زنی هایی هم مطرح شد که تقریباً ۱۵۰۰ سال بر تفکر مسافران مؤثر بود.
کاوشگری پس از روم. سقوط تمدن غربی در پایان امپراتوری روم باعث شد که گسترش و مستعمره سازی اروپاییان به سرعت پایان یابد. نوشته های جغرافی دان های بزرگ عهد باستان فقط در شرق نگهداری شدند و عالمان مسلمان به سرعت از آن ها اقتباس کردند. عصر طلایی اسلام، که با تأسیس پایتخت جدیدی به نام بغداد در قرن ۸م توسط هارون الرشید۱۶، خلیفۀ عباسی۱۷، شروع شد، نقطۀ آغاز احیای روابط تجاری با خاور دور و تجارت جادۀ ابریشم۱۸ (بین ایران و چین) شد. چین نیز در زمان سلسلۀ سونگ۱۹ (۹۶۰ـ ۱۲۷۹م) برای مدتی انزواطلبی کهن خود را به کنار نهاد و روابط تجاری و دیپلماتیک با غرب برقرار کرد. محققان مسلمان چندین اثر جغرافیایی برجسته نوشتند. بارزترین این ها کتاب ابوعبدالله ادریسی (۱۱۰۰ـ ۱۱۶۵م) بود که، با تلفیق تجربه های خود و قصه های مسافران دیگر، دقیق ترین تصویر موجود از جهان تا آن زمان را ثبت کرد. اما خارق العاده ترین گردشگر مسلمان ابن بطوطه (۱۳۰۴ـ۱۳۷۰م) بود که ۳۰ سال از زندگی خود را به سفر در مرکز افریقا و ساحل شرقی آن گذرانید و به هندوستان و چین نیز رفت. یگانه کاوشگران قابل مقایسه در اروپای این دوره عبارت بودند از راهب های گمنام و دریانوردان اسکاندیناوی که گسترۀ هجوم هایشان تا مدیترانه کشیده می شد. گمان می رود که مُبلّغان مذهبی ایرلندی حدود ۸۰۰م به ایسلند رسیده باشند، و چندین داستان افسانه ای دربارۀ سفرهای کسانی مانند سنت برندان۲۰ و مَدوک۲۱، شاهزادۀ ویلزی، نیز وجود دارند؛ عدّه ای عقیده داشتند که اینان برخی تا قارۀ امریکا نیز سفر کرده بودند. اما معروف ترین کاوشگران شمال اقیانوس اطلس از اهالی اسکاندیناوی بودند که در سفرهای خود به ایسلند و گرینلند رسیدند. اینان سرانجام در ۱۰۰۰م به نیوفاوندلند۲۲ (وینلند۲۳) نیز رسیدند و شاید مستعمره ای کوتاه مدت در آن جا ایجاد کردند.
آغاز کاوشگری های غربی. اما داستان های مربوط به جهان جدید به سرزمین اصلی اروپا نرسید و فقط بعد از قرن ۱۳م بود که کاوشگری نیروی محرک تازه ای یافت. چنگیزخان۲۴ مغول لشکریان خود را از آسیای میانه به سوی غرب رهبری کرد، و رسیدن ایشان به مرزهای اروپا باعث شد که علاقه به شرق احیا شود. شاهان مسیحی، ازجمله لوئی نهم پادشاه فرانسه، در آن زمان درگیر جنگ های صلیبی بودند و برای مسیحی کردن تاتارها ـ یا دست کم، اتحاد با ایشان برضد مسلمانان ـ کاوشگران مُبلّغ مذهبی از قبیل ویلهلم رویسبروک۲۵ (ح ۱۲۱۵ـ۱۲۹۵م) را به شرق گسیل کردند. شرح رویسبروک دربارۀ سفرش به قراقورم مغولستان با اقبال گسترده ای روبه رو شد و در زمانه ای که نوشته های جغرافی دان های کلاسیک و مهم، بار دیگر از شرق اسلامی به غرب می رسیدند، بسیار اثرگذار بود. بازرگانان پا بر جایِ پای مبلّغان مذهبی نهادند. از میان ایشان می توان به معروف ترین خاندان گردشگر، یعنی پولو۲۶های ونیزی، اشاره کرد. شرح مارکو پولو از سفرش در حدود ۱۲۶۰م به چین، در زمان قوبلای خان۲۷ خوانندگان بی شماری یافت و بر جانشینانش تأثیر شگرفی نهاد، اما اخیراً محققان شکاک ایرادهایی به آن گرفته اند. سفرنامۀ فوق العاده تأثیرگذار دیگر کتاب سفرهای سرجان مَندویل۲۸ بود که مجموعه ای است از داستان های خیال انگیز. این کتاب مدت هاست که اهمیتش را ازدست داده است، ولی پرخواننده ترین کتاب غیرمذهبی قرون وسطا بود. یکی از افسانه هایی که این کتاب در رواج آن تأثیر داشت باور به وجود پرِستِر جان۲۹ بود ـ پادشاه کشوری مسیحی و افسانه ای که به یاری اروپا دربرابر اسلام خواهد آمد. جست وجو برای یافتن پرستر جان به صورت یکی از نیروهای محرک کاوشگری اروپاییان در بقیۀ قرون وسطا درآمد.
پایان کاوشگری چینی ها. اما در همان زمان که تعداد مسافران غربی به چین دایماً افزایش می یافت، سیاست دولتی چین بیش از پیش رنگ انزواطلبانه به خود می گرفت. آخرین و موفقیت آمیزترین مرحلۀ کاوشگری و استعمار چینی ها در اوایل سلسلۀ مینگ با هدایت ژِنگ هه۳۰ اتفاق افتاد. ژنگ هه در فاصلۀ میان ۱۴۰۵ و ۱۴۳۳م چندین ناوگان کشف و کاوش به دریای چین جنوبی و اقیانوس هند را رهبری کرد و حتی به شاخ افریقا هم رسید. خراج گرفت، روابط تجاری برقرار کرد، و با کوله باری از عجایب به چین بازگشت. اما پس از ۱۴۳۳م، براساس فرمانی سلطنتی، هرگونه رابطه با جهان خارج ممنوع و بسیاری از اسناد سفرهای ژنگ هه نابود شدند.
عصر طلایی کاوشگری. پس از این که افرادی مثل مارکو پولو و مندویل اخبار شهرها و تمدن های ثروتمندی را که در سفر دیده بودند به اروپا آوردند، کانون توجه کاوشگری اروپاییان بر یافتن بهترین مسیر برای رسیدن به آن ها متمرکز شد. چندین تلاش منظم، تحت حمایت هانری دریانورد۳۱، شاهزادۀ پرتغال، برای ایجاد مسیری دریایی به دور افریقا و به هندوستان و چین صورت پذیرفت. بارتولومئو دیاش۳۲ فرماندهِ اولین گروهی بود که در ۱۴۸۸م دماغۀ امید نیک۳۳ را دور زد، و واسکو دو گاما۳۴ در ۱۴۹۷م از طریق دریا به هند رسید و روابط منظم تجاری برقرار کرد. گشودن مسیری دریایی موجب شد که وسیلۀ عملیِ دیگری برای عبور از سرزمین های اسلامی و پرداخت مالیات به ایشان پدید آید، ولی زمینه ساز انحصار تجاری دیگر پرتغالی ها شد. به همین سبب، جست وجو برای یافتن مسیری دیگر به شرق ادامه یافت. از مدت ها پیش این فکر وجود داشته است که می توان با سفر به سوی غرب به ثروت های شرق رسید، اما کریستوف کلمب۳۵، با حمایت سلطنت اسپانیا، اولین کسی بود که سعی کرد این کار را عملی کند. کلمب می دانست که جهان کُروی است، ولی اندازه اش را کمتر از میزان واقعی برآورد کرد؛ به همین سبب، هنگامی که برای بار اول در باهاما۳۶ به خشکی رسید، گمان می کرد که واقعاً به آسیای جنوب شرقی رسیده است. جان کابوت۳۷، دریانورد جنووایی، در ۱۴۹۷م با کشتی مَتیو به ساحل امریکای شمالی رسید، و هیئتی پرتغالی در ۱۵۰۰ برزیل را کشف کرد. به تدریج معلوم شد که جهان نو در واقع قارۀ کاملی است. اولین فردی که این نکته را دریافت، آمریگو وسپوتچی۳۸ بود و بازرگانان و کاوشگران جست وجو برای یافتن راهی به گرداگرد این قاره و رسیدن به جزایر هند شرقی را آغاز کردند.
کاوشگری در قارۀ امریکا. اولین مسیری که عبور موفقیت آمیز به دور امریکای جنوبی از آن میسر گردید به همت فردیناند ماژلان۳۹، دریانورد پرتغالی، کشف شد. در ۱۵۲۰ از تنگه ای، که نام او را بر خود دارد، گذشت و اقیانوس آرام را کشف کرد و اولین کرانه نوردی به گِرد جهان را با عبور از آن انجام داد. در همین زمان، نخستین کاوشگری ها در مناطق مرکزی قاره شروع شده بود. فاتحان اسپانیایی، مانند اِرنان کورتِس۴۰ و فرانسیسکو پیسارو۴۱، مناطق وسیعی از امریکای مرکزی و جنوبی را تسخیر کردند. انگیزۀ آن ها تلفیقی از شور تبلیغ مذهبی و آزمندی بود. افسانۀ جدید اِل دورادو۴۲، شهری از طلا، در دنیای جدید ایفاکنندۀ همان نقشی بود که پرستر جان در دنیای کهن ایفا می کرد. در شمال، اسپانیایی هایی نظیر خوان پونسه دِ لئون۴۳ و فرانسویانی مانند ژاک کارتیه۴۴ و ساموئل دو شامپلن۴۵ پیش گام کاوشگری بودند. کاوشگران و ماجراجویان بریتانیایی، ازجمله فرانسیس درِیک۴۶ و سِر والتر رالی۴۷، نیز نقش مهمی در کاوشگری و ایجاد مستعمره در قارۀ جدید ایفا کردند.
اکتشافات امپریالیستی. ظهور نظام استعماری اروپاییان در قرون ۱۸ و ۱۹ موجب کندوکاو بیشتر در مناطقی از جهان شد که برای غربیان ناشناخته مانده بودند. استرالیا و نیوزیلند اولین بار به همت آبل تاسمان۴۸، کارمند شرکت هند شرقی هلند، پژوهیده شدند. یکی از هدف های کرانه نوردی سر فرانسیس درِیک به گرد جهان، و از عرض های جغرافیایی جنوبی، کشف قارۀ جنوبی بزرگ و فرضی بود که در جغرافیای بطلمیوس به صورت سرزمین ناشناخته به آن اشاره شده بود. اروپاییان به سواحل افریقا رسیده بودند، اما مناطق وسیع مرکزی این سواحل تا اواسط قرن ۱۸ برایشان ناشناخته بود. کاوش منظم این مناطق در قرن ۱۹ صورت پذیرفت. دسیسه ها و رقابت های سیاسی قدرت های بزرگ اروپا انگیزۀ اصلی برای ادامۀ کاوش در مناطقی مانند عربستان و آسیای مرکزی شد، مناطقی که راهشان از مدت ها پیش بر روی اروپاییان بسته بود. ریچارد برتون۴۹ از زمرۀ کاوشگرانی برشمرده می شد که با سفرکردن به عربستان جان خود را به خطر انداختند. چندین ماجراجوی بریتانیایی و روس هم در سرزمین های بین روسیه و افغانستان مشغول همین بازی بزرگ بودند و به تدریج بر دانش خود دربارۀ این مناطق افزودند و نفوذشان را در کشورهای آسیای مرکزی بسط دادند. در آستانۀ قرن ۲۰، حتی سرزمین بزرگ و ممنوع تبت هم در دسترس اروپاییان قرار گرفت.
عصر نوین کاوشگری. کاوشگری دورۀ جدید عمدتاً حاصل تلاش ماجراجویان و دانشمندان است. کاوشگران جدید کسانی اند که اعماق دریاها را بررسی می کنند (← اقیانوس شناسی) و نیز کسانی که برنامۀ مأموریت های با سرنشین یا بی سرنشین به ستارگان را طراحی می کنند.
Sargon I
Akkad Harkhuf Nubia Hatshepsut Punt Horn of Africa Herodotus of Halicarnassus Hanno Himilco Pytheas Massilia Marseille Thule Claudius Ptolemy Harun al-Rashid Abbasid Caliph Silk Road Sung Saint Brendan Madoc Newfoundland Vinland Genghis Khan Wilhelm Ruysbroeck Polo Kublai Khan Travels of Sir John Mandeville Prester John Zheng He Henry the Navigator Bartholomeu Diaz Cape of Good Hope Vasco da Gama Christopher Columbus Bahamas John Cabot Amerigo Vespucci Ferdinand Magellan Hernán Cortés Francisco Pizarro El Dorado Juan Ponce de León Jacques Cartier Samuel de Champlain Francis Drake Sir Walter Raleigh Abel Tasman Richard Burton
wikijoo: کاوشگری،_تاریخچه