کانْت، ایمانوئل (۱۷۲۴ـ۱۸۰۴)(Kant, Immanuel)
کانْت، ایمانوئل
فیلسوف آلمانی و بنیاد گذار فلسفۀ نقدی و از مهم ترین چهره های تاریخ فلسفه که جهت پژوهش فلسفی را دگرگون کرد. در کونیکسبرگ۱ در پروس شرقی (کالینینگراد۲ فعلی در روسیه) در خانواده ای پیتیست۳ از طبقۀ متوسط به دنیا آمد. در ۱۷۴۰ به دانشگاه کونیکسبرگ وارد شد و به مطالعۀ الهیات، علوم طبیعی و فلسفه پرداخت. در آن جا از اندیشه های طرفداران کریستیان وُلف۴ تأثیر پذیرفت و آثار لایب نیتس۵ و نیوتون را مطالعه کرد. مرگ پدر سبب شد که تحصیل دانشگاهی را رها کند و مدتی طولانی به تدریس خصوصی بپردازد. در ۱۷۵۵ دوباره به دانشگاه کونیکسبرگ بازگشت و تا پایان عمر در آن جا باقی ماند. در ۱۷۷۰ به مقام استادی رسید. فلسفۀ کانت را می توان به دو دورۀ ماقبل نقدی و نقدی تقسیم کرد. در ۱۷۵۵ نخستین اصول معرفت مابعدالطبیعی۶ را در نقد فلسفۀ لایب نیتس و تاریخ طبیعی عمومی سماوات۷ را نگاشت که کاربرد قوانین نیوتونی برای تدوین فرضیۀ کانت ـ لاپلاس دربارۀ منشأ منظومۀ شمسی بود. آثار این دورۀ کانت عمدتاً به مسائل علمی و روش شناختی می پردازند. او در نوشته های دهۀ ۱۷۶۰ فلسفۀ ولف و لایب نیتس را مورد انتقاد قرار داد. در کوششی برای واردکردن مفهوم مقادیر منفی در فلسفه۸ (۱۷۶۳) استدلال کرد که بعضی روابط فیزیکی نظیر علیت را نمی توان به روابط منطقی تقلیل داد. در پژوهشی در دلایل وجود خدا۹ (۱۷۶۳) کوشش دکارت در اثبات منطقی خدا را رد کرد. در پژوهشی دربارۀ تمایز میان اصول الهیات طبیعی و اخلاقیات۱۰ (۱۷۶۴) کوشش لایب نیتس را برای متکی کردن فلسفه بر روش استنتاجی نقد کرد و در صور و اصول جهان های محسوس و معقول۱۱ (۱۷۷۰) کاملاً از مابعدالطبیعۀ لایب نیتسی دوری گرفت. در این کتاب برای نخستین بار این نظر را مطرح کرد که ما می توانیم شناخت پیشینی از مکان و زمان داشته باشیم زیرا زمان و مکان فقط صورت هایی قبلی در ذهن ما هستند که ذهن آن ها را بر تجربه اطلاق می کند. این گامی مهم در انقلاب کپرنیکی کانت در جهت برجسته سازی ذهن در مقابل عین بود. فهم ما با شی ء مطابق نمی شود بلکه شیء است که با فهم ما انطباق می یابد. کانت با مطالعۀ روسو و هیوم از اصالت عقل جزمی دور شد. هیوم کانت را از خواب جزمی۱۲ بیدار کرد و شک در مبانی معقول و ضرورت تعیین حدود توانایی عقل را به او یادآور شد، و روسو به عنوان یکی از پیش گامان رمانتیسم، اهمیت احساس و عواطف را به او نشان داد. دورۀ ۱۷۸۱ تا ۱۷۹۰ را باید دورۀ تکامل فلسفۀ نقدی کانت دانست. در ۱۷۸۱ مشهورترین اثرش نقد عقل محض۱۳ را نوشت که به دو بخش تقسیم می شود: «آموزۀ استعلایی عناصر۱۴» که به منشأهای شناخت انسان می پردازد و آموزۀ استعلایی روش۱۵ که کاربرد درست و نادرست عقل را بررسی می کند. واژۀ استعلایی به معنای روشی است که با شروط ضروری اما غیرتجربی شناخت سروکار دارد. در ۱۷۸۵ بنیاد مابعدالطبیعۀ اخلاق۱۶ و در ۱۷۸۷ نقد عقل عملی۱۷، هر دو در باب فلسفۀ اخلاق، را نوشت. نقد سوم به نام نقد قوۀ حکم۱۸ به بررسی احکام زیبا یی شناختی، احکام مربوط به امر والا و احکام غایت شناختی می پردازد. کانت معتقد بود که تجربه گرایی و عقل گرایی به بن بست های تیره و تار و بی فایده ای منتهی شده اند و باید فلسفه ای بنیاد کرد که در آن تجربه و عقل به شیوه ای سازگار شوند که در دام شکاکیت تجربه گرایی یا ساخت های گسترده اما تأییدناپذیر عقل گرایی نیفتند. کانت به بررسی تفکیک رایج قضایا به تحلیلی۱۹ و ترکیبی۲۰ پرداخت. قضیه ای تحلیلی است که محمول در موضوع مندرج باشد، نظیر «مثلث، سه گوشه دارد». حقیقت چنین قضیه ای با تحلیل خود موضوع یعنی مفهوم مثلث و اینهمانی آن با سه گوش به دست می آید. حکم ترکیبی حکمی است که محمول به موضوع اضافه می شود یا آن را توسعه می دهد. نظیر این حکم که «مثلث ها نخستین اشکالی بودند که در هندسه کشف شدند» حقیقت چنین حکمی از تحلیل صرف موضوع آن به دست نمی آید. کانت در عین حال میان دو نوع شناخت تمایز می نهد. شناخت پیشینی۲۱ که از تجربه اخذ یا توسط آن تصدیق نمی شود؛ شناخت پسینی۲۲ که از تجربه اخذ یا با آن تصدیق می شود. فلسفۀ قبل از کانت احکام تحلیلی را شناخت پذیر به نحو پیشینی و احکام ترکیبی را شناخت پذیر به نحو پسین می دانست. احکام تحلیلی پیشین همیشه و ضرورتاً صحیح بودند (مانند مربع دارای چهار گوشه است)، اما فقط به معناها و روابط کلمات و مفاهیم می پرداختند و مرتبط با جهان خارجی یا کاشف واقعیتی دربارۀ آن نبودند. احکام ترکیبی پسین دربارۀ جهان بودند (مانند آب در ۱۰۰ درجه به جوش می آید)، اما فقط حقایقی محتمل و ممکن به شمار می رفتند. این تقسیم بندی به این معنا بود که ما نمی توانیم شناختی یقینی از تجربه داشته باشیم. کانت با قائل شدن به شکل سومی از قضایا به نام قضایای ترکیبی پیشینی۲۳ امکان شناخت یقینی از تجربه را مطرح کرد. این ها قضایایی هستند که گرچه محمول شان در موضوع شان مندرج نیست، از ضرورت برخوردارند و از لحاظ منطقی از احکام مربوط به تجربۀ حسی مستقل اند. به عقیدۀ کانت، تقریباً همۀ ریاضیات و اصول موضوعۀ علوم طبیعی و اخلاق از این گونه احکام اند. مثلاً قضیۀ ۱۲=۷+۵ گرچه قضیه ای پیشینی است، اما ترکیبی است زیرا تصورِ حاصل جمعِ ۱۲، از مبنا قراردادن یکی از دو عدد ۵ یا ۷ و افزودن واحد به واحدِ عدد دیگر به آن، در جریانی زمانی، و نه دفعتاً، حاصل می شود. این دیدگاه کانت در فلسفۀ معاصر طرفداران چندانی ندارد و همان تقسیم قضایا به دو دستۀ تحلیلی (پیشینی) و ترکیبی (پسینی) رایج تر است. کانت در نظریۀ شناخت خود معتقد است که تجربۀ حسی، محتوا یا مادۀ معرفت را فراهم می کند و ذهن نیز با قوالب پیشینی خود که مقولات۲۴ نامیده می شوند، آن ها را نظم و ترتیب و صورت می بخشد و درک می کند. مقولات کانتی عبارت اند از ۱. از لحاظ کمیّت: وحدت۲۵ (اندازه۲۶)، کثرت۲۷ (مقدار۲۸)، تمامیّت۲۹ (کل۳۰)؛ ۲. از لحاظ کیفیت: ایجاب (واقع بودن۳۱)، سلب۳۲، عدول (یا حصر۳۳)؛ ۳. از لحاظ نسبت: جوهر و عرض۳۴، علت و معلول۳۵، مشارکت (یا تبادل)؛ ۴. از لحاظ جهت: امکان۳۶، وجود۳۷، وجوب (یا ضرورت۳۸). بدین ترتیب، باید هرچه از داده های حسی (یا شهود حسی) به ذهن می رسد، نخست از صافی زمان و مکان (یا صور شهود) به عنوان «شروط امکان تجربه» بگذرد و سپس در مقولات یا قوالب فاهمه به عنوان شروط امکان شناخت ریخته و درک شود. این شناخت عینی و نزد همه یکسان است، زیرا قوای شناختی همۀ آدمیان یکی است. وحدتِ ترکیبی کثرات مستلزم وحدت ذهن متفکر و ادراک کننده است و وحدت استعلاییِ ادراک نفسانی نامیده می شود. دخالت فعال ذهن، به مواد خارجی تجربه، معنا می بخشد و هر شناختی لاجرم از مجرا و صافی ذهن ما می گذرد. بنابراین ما از نفس الامر یا شیء فی نفسه چیزی نمی دانیم بلکه فقط از پدیده یا شیء، آن گونه که در ذهن پدیدار می شود، آگاهیم. با توجه به همین ساختار ذهن است که کانت احکام ترکیبی پیشینی را در ریاضیات و فیزیک ممکن اما در متافیزیک ناممکن می داند. هر شناخت نظری از اطلاق این مقولات پیشینی بر مواد حسی واقع در زمان و مکان فراهم می شود، در حالی که مفاهیم متافیزیکی نظیر خدا، اختیار و نامیرایی نفس هیچ مابه ازایی در تجربه حسی ندارند، بلکه از آن فراتر می روند بنابراین کانت میان دو دسته مفاهیم تمایز می نهد: مفاهیمی که تجربه را طبقه بندی می کنند و نقش تقویمی دارند و مفاهیمی که به تجربۀ مشخص کاری ندارند و فقط نقشی تنظیمی دارند و ما را به سوی هدفی سودمند برای علم یا اخلاق هدایت می کنند. مفاهیم سه گانه فوق از دسته اخیرند و مفاهیم «چنان که گویی۳۹» نامیده می شوند. بنابراین کانت متافیزیک جزمی را از این جهت که وانمود می کند احکامی دربارۀ جهان صادر می کند اما این احکام هیچ مابه ازایی در تجربه ندارند، رد می کند. نظریۀ اخلاقی کانت بر مفهوم تکلیف استوار است. انسان خوب کسی است که عملش نه به خاطر ترس از مجازات یا به دست آوردن پاداش و سعادت، بلکه براساس انجام وظیفه به گونه ای مطلق و نامشروط باشد. انسان باید چنان رفتار کند که بتواند بخواهد قاعدۀ رفتارش به قانونی کلی برای رفتار همگان تبدیل شود. کانت در نظریۀ زیبایی شناسی اش در نقد سوم معتقد است که احکام مربوط به زیبایی چیزها گرچه بر احساس متکی اند اما باز هم اعتباری نامشروط و همگانی را طلب می کنند و بدین اعتبار با سلیقه ها و عقاید فرق دارند. وقتی شخصی چیزی را زیبا می خواند، قوای متخیله، ادراک و فاهمه هماهنگ می شوند و این یعنی بیان هماهنگی اوبژه با ساختار ذهن. در تأثیر کانت بر فلسفه همین بس که کمتر فیلسوفی پس از او به اندیشه هایش رجوع نکرده است. ایدئالیسم آلمانی از اندیشه های او سرچشمه گرفت و فیشته۴۰، شلینگ۴۱، شوپنهاور۴۲، هگل۴۳ و کاسیرر۴۴ و بسیاری دیگر از او تأثیری ژرف پذیرفتند.KönigsbergKaliningradpietistChristian WolffLeibnizFirst Principles of MetaphysicalGeneral Natural History of HeavensAn Attempt to Introduce the Concept of Negative Magnitudes into PhilosophyEnquiry into the Proofs for the Existence of GodInquiry into the Distinctness of the Principles of Natural Theology and MoralsForms and Principles of the Sensible and Intelligible Worldsdogmatic slumberCritique of Pure Reasontranscendental doctrine of elementstranscendental doctrine of methodFoundations of the Metaphysics of MoralsCritique of Practical ReasonCritique of JudgmentanalyticsyntheticA PrioriA Posterioriapriori syntheticcategoriesunitymeasurepluralityquantitytotalitythe wholerealitynegationlimitationsubstance and accidentcause and effectpossibilityexistenceAs if, Als obFichteSchellingSchopenhauerHegelCassirer
کانْت، ایمانوئل
فیلسوف آلمانی و بنیاد گذار فلسفۀ نقدی و از مهم ترین چهره های تاریخ فلسفه که جهت پژوهش فلسفی را دگرگون کرد. در کونیکسبرگ۱ در پروس شرقی (کالینینگراد۲ فعلی در روسیه) در خانواده ای پیتیست۳ از طبقۀ متوسط به دنیا آمد. در ۱۷۴۰ به دانشگاه کونیکسبرگ وارد شد و به مطالعۀ الهیات، علوم طبیعی و فلسفه پرداخت. در آن جا از اندیشه های طرفداران کریستیان وُلف۴ تأثیر پذیرفت و آثار لایب نیتس۵ و نیوتون را مطالعه کرد. مرگ پدر سبب شد که تحصیل دانشگاهی را رها کند و مدتی طولانی به تدریس خصوصی بپردازد. در ۱۷۵۵ دوباره به دانشگاه کونیکسبرگ بازگشت و تا پایان عمر در آن جا باقی ماند. در ۱۷۷۰ به مقام استادی رسید. فلسفۀ کانت را می توان به دو دورۀ ماقبل نقدی و نقدی تقسیم کرد. در ۱۷۵۵ نخستین اصول معرفت مابعدالطبیعی۶ را در نقد فلسفۀ لایب نیتس و تاریخ طبیعی عمومی سماوات۷ را نگاشت که کاربرد قوانین نیوتونی برای تدوین فرضیۀ کانت ـ لاپلاس دربارۀ منشأ منظومۀ شمسی بود. آثار این دورۀ کانت عمدتاً به مسائل علمی و روش شناختی می پردازند. او در نوشته های دهۀ ۱۷۶۰ فلسفۀ ولف و لایب نیتس را مورد انتقاد قرار داد. در کوششی برای واردکردن مفهوم مقادیر منفی در فلسفه۸ (۱۷۶۳) استدلال کرد که بعضی روابط فیزیکی نظیر علیت را نمی توان به روابط منطقی تقلیل داد. در پژوهشی در دلایل وجود خدا۹ (۱۷۶۳) کوشش دکارت در اثبات منطقی خدا را رد کرد. در پژوهشی دربارۀ تمایز میان اصول الهیات طبیعی و اخلاقیات۱۰ (۱۷۶۴) کوشش لایب نیتس را برای متکی کردن فلسفه بر روش استنتاجی نقد کرد و در صور و اصول جهان های محسوس و معقول۱۱ (۱۷۷۰) کاملاً از مابعدالطبیعۀ لایب نیتسی دوری گرفت. در این کتاب برای نخستین بار این نظر را مطرح کرد که ما می توانیم شناخت پیشینی از مکان و زمان داشته باشیم زیرا زمان و مکان فقط صورت هایی قبلی در ذهن ما هستند که ذهن آن ها را بر تجربه اطلاق می کند. این گامی مهم در انقلاب کپرنیکی کانت در جهت برجسته سازی ذهن در مقابل عین بود. فهم ما با شی ء مطابق نمی شود بلکه شیء است که با فهم ما انطباق می یابد. کانت با مطالعۀ روسو و هیوم از اصالت عقل جزمی دور شد. هیوم کانت را از خواب جزمی۱۲ بیدار کرد و شک در مبانی معقول و ضرورت تعیین حدود توانایی عقل را به او یادآور شد، و روسو به عنوان یکی از پیش گامان رمانتیسم، اهمیت احساس و عواطف را به او نشان داد. دورۀ ۱۷۸۱ تا ۱۷۹۰ را باید دورۀ تکامل فلسفۀ نقدی کانت دانست. در ۱۷۸۱ مشهورترین اثرش نقد عقل محض۱۳ را نوشت که به دو بخش تقسیم می شود: «آموزۀ استعلایی عناصر۱۴» که به منشأهای شناخت انسان می پردازد و آموزۀ استعلایی روش۱۵ که کاربرد درست و نادرست عقل را بررسی می کند. واژۀ استعلایی به معنای روشی است که با شروط ضروری اما غیرتجربی شناخت سروکار دارد. در ۱۷۸۵ بنیاد مابعدالطبیعۀ اخلاق۱۶ و در ۱۷۸۷ نقد عقل عملی۱۷، هر دو در باب فلسفۀ اخلاق، را نوشت. نقد سوم به نام نقد قوۀ حکم۱۸ به بررسی احکام زیبا یی شناختی، احکام مربوط به امر والا و احکام غایت شناختی می پردازد. کانت معتقد بود که تجربه گرایی و عقل گرایی به بن بست های تیره و تار و بی فایده ای منتهی شده اند و باید فلسفه ای بنیاد کرد که در آن تجربه و عقل به شیوه ای سازگار شوند که در دام شکاکیت تجربه گرایی یا ساخت های گسترده اما تأییدناپذیر عقل گرایی نیفتند. کانت به بررسی تفکیک رایج قضایا به تحلیلی۱۹ و ترکیبی۲۰ پرداخت. قضیه ای تحلیلی است که محمول در موضوع مندرج باشد، نظیر «مثلث، سه گوشه دارد». حقیقت چنین قضیه ای با تحلیل خود موضوع یعنی مفهوم مثلث و اینهمانی آن با سه گوش به دست می آید. حکم ترکیبی حکمی است که محمول به موضوع اضافه می شود یا آن را توسعه می دهد. نظیر این حکم که «مثلث ها نخستین اشکالی بودند که در هندسه کشف شدند» حقیقت چنین حکمی از تحلیل صرف موضوع آن به دست نمی آید. کانت در عین حال میان دو نوع شناخت تمایز می نهد. شناخت پیشینی۲۱ که از تجربه اخذ یا توسط آن تصدیق نمی شود؛ شناخت پسینی۲۲ که از تجربه اخذ یا با آن تصدیق می شود. فلسفۀ قبل از کانت احکام تحلیلی را شناخت پذیر به نحو پیشینی و احکام ترکیبی را شناخت پذیر به نحو پسین می دانست. احکام تحلیلی پیشین همیشه و ضرورتاً صحیح بودند (مانند مربع دارای چهار گوشه است)، اما فقط به معناها و روابط کلمات و مفاهیم می پرداختند و مرتبط با جهان خارجی یا کاشف واقعیتی دربارۀ آن نبودند. احکام ترکیبی پسین دربارۀ جهان بودند (مانند آب در ۱۰۰ درجه به جوش می آید)، اما فقط حقایقی محتمل و ممکن به شمار می رفتند. این تقسیم بندی به این معنا بود که ما نمی توانیم شناختی یقینی از تجربه داشته باشیم. کانت با قائل شدن به شکل سومی از قضایا به نام قضایای ترکیبی پیشینی۲۳ امکان شناخت یقینی از تجربه را مطرح کرد. این ها قضایایی هستند که گرچه محمول شان در موضوع شان مندرج نیست، از ضرورت برخوردارند و از لحاظ منطقی از احکام مربوط به تجربۀ حسی مستقل اند. به عقیدۀ کانت، تقریباً همۀ ریاضیات و اصول موضوعۀ علوم طبیعی و اخلاق از این گونه احکام اند. مثلاً قضیۀ ۱۲=۷+۵ گرچه قضیه ای پیشینی است، اما ترکیبی است زیرا تصورِ حاصل جمعِ ۱۲، از مبنا قراردادن یکی از دو عدد ۵ یا ۷ و افزودن واحد به واحدِ عدد دیگر به آن، در جریانی زمانی، و نه دفعتاً، حاصل می شود. این دیدگاه کانت در فلسفۀ معاصر طرفداران چندانی ندارد و همان تقسیم قضایا به دو دستۀ تحلیلی (پیشینی) و ترکیبی (پسینی) رایج تر است. کانت در نظریۀ شناخت خود معتقد است که تجربۀ حسی، محتوا یا مادۀ معرفت را فراهم می کند و ذهن نیز با قوالب پیشینی خود که مقولات۲۴ نامیده می شوند، آن ها را نظم و ترتیب و صورت می بخشد و درک می کند. مقولات کانتی عبارت اند از ۱. از لحاظ کمیّت: وحدت۲۵ (اندازه۲۶)، کثرت۲۷ (مقدار۲۸)، تمامیّت۲۹ (کل۳۰)؛ ۲. از لحاظ کیفیت: ایجاب (واقع بودن۳۱)، سلب۳۲، عدول (یا حصر۳۳)؛ ۳. از لحاظ نسبت: جوهر و عرض۳۴، علت و معلول۳۵، مشارکت (یا تبادل)؛ ۴. از لحاظ جهت: امکان۳۶، وجود۳۷، وجوب (یا ضرورت۳۸). بدین ترتیب، باید هرچه از داده های حسی (یا شهود حسی) به ذهن می رسد، نخست از صافی زمان و مکان (یا صور شهود) به عنوان «شروط امکان تجربه» بگذرد و سپس در مقولات یا قوالب فاهمه به عنوان شروط امکان شناخت ریخته و درک شود. این شناخت عینی و نزد همه یکسان است، زیرا قوای شناختی همۀ آدمیان یکی است. وحدتِ ترکیبی کثرات مستلزم وحدت ذهن متفکر و ادراک کننده است و وحدت استعلاییِ ادراک نفسانی نامیده می شود. دخالت فعال ذهن، به مواد خارجی تجربه، معنا می بخشد و هر شناختی لاجرم از مجرا و صافی ذهن ما می گذرد. بنابراین ما از نفس الامر یا شیء فی نفسه چیزی نمی دانیم بلکه فقط از پدیده یا شیء، آن گونه که در ذهن پدیدار می شود، آگاهیم. با توجه به همین ساختار ذهن است که کانت احکام ترکیبی پیشینی را در ریاضیات و فیزیک ممکن اما در متافیزیک ناممکن می داند. هر شناخت نظری از اطلاق این مقولات پیشینی بر مواد حسی واقع در زمان و مکان فراهم می شود، در حالی که مفاهیم متافیزیکی نظیر خدا، اختیار و نامیرایی نفس هیچ مابه ازایی در تجربه حسی ندارند، بلکه از آن فراتر می روند بنابراین کانت میان دو دسته مفاهیم تمایز می نهد: مفاهیمی که تجربه را طبقه بندی می کنند و نقش تقویمی دارند و مفاهیمی که به تجربۀ مشخص کاری ندارند و فقط نقشی تنظیمی دارند و ما را به سوی هدفی سودمند برای علم یا اخلاق هدایت می کنند. مفاهیم سه گانه فوق از دسته اخیرند و مفاهیم «چنان که گویی۳۹» نامیده می شوند. بنابراین کانت متافیزیک جزمی را از این جهت که وانمود می کند احکامی دربارۀ جهان صادر می کند اما این احکام هیچ مابه ازایی در تجربه ندارند، رد می کند. نظریۀ اخلاقی کانت بر مفهوم تکلیف استوار است. انسان خوب کسی است که عملش نه به خاطر ترس از مجازات یا به دست آوردن پاداش و سعادت، بلکه براساس انجام وظیفه به گونه ای مطلق و نامشروط باشد. انسان باید چنان رفتار کند که بتواند بخواهد قاعدۀ رفتارش به قانونی کلی برای رفتار همگان تبدیل شود. کانت در نظریۀ زیبایی شناسی اش در نقد سوم معتقد است که احکام مربوط به زیبایی چیزها گرچه بر احساس متکی اند اما باز هم اعتباری نامشروط و همگانی را طلب می کنند و بدین اعتبار با سلیقه ها و عقاید فرق دارند. وقتی شخصی چیزی را زیبا می خواند، قوای متخیله، ادراک و فاهمه هماهنگ می شوند و این یعنی بیان هماهنگی اوبژه با ساختار ذهن. در تأثیر کانت بر فلسفه همین بس که کمتر فیلسوفی پس از او به اندیشه هایش رجوع نکرده است. ایدئالیسم آلمانی از اندیشه های او سرچشمه گرفت و فیشته۴۰، شلینگ۴۱، شوپنهاور۴۲، هگل۴۳ و کاسیرر۴۴ و بسیاری دیگر از او تأثیری ژرف پذیرفتند.KönigsbergKaliningradpietistChristian WolffLeibnizFirst Principles of MetaphysicalGeneral Natural History of HeavensAn Attempt to Introduce the Concept of Negative Magnitudes into PhilosophyEnquiry into the Proofs for the Existence of GodInquiry into the Distinctness of the Principles of Natural Theology and MoralsForms and Principles of the Sensible and Intelligible Worldsdogmatic slumberCritique of Pure Reasontranscendental doctrine of elementstranscendental doctrine of methodFoundations of the Metaphysics of MoralsCritique of Practical ReasonCritique of JudgmentanalyticsyntheticA PrioriA Posterioriapriori syntheticcategoriesunitymeasurepluralityquantitytotalitythe wholerealitynegationlimitationsubstance and accidentcause and effectpossibilityexistenceAs if, Als obFichteSchellingSchopenhauerHegelCassirer
wikijoo: کانت،_ایمانویل_(۱۷۲۴ـ۱۸۰۴)