کاغذ سازی

کاغذ نوعی بافته گیاهی است، ورقه ای نازک که از خمیرکردن خرده های مواد گیاهی، مانند پوست و چوب درخت، پارچه، و پنبه ساخته می شود؛ الیاف گیاهی در روند تولید از هم جدا و سپس در مرحلۀ تولیدِ خمیر به هم فشرده می شوند و مادۀ کاغذ را تشکیل می دهند. تولید کاغذ چهار مرحله دارد: خردکردن چوب، خمیرکردن، شست وشو و خشک کردن، و فشردن. اولین بار چینی ها کاغذ را، در ۱۰۵م، ساختند. عرب ها شیوۀ تهیۀ کاغذ را از اسیران چینی در جنگ سمرقند آموختند و با خود به اروپا بردند. در قرن ۱۱م کاغذسازی به اسپانیا و بعد به بیزانس و سپس به دیگر مناطق اروپا راه یافت. ایرانیان کاغذسازی را از چینیان آموختند و قبل از آن بر روی سنگ، گِلِ پخته، استخوان، کتان، پوست آهو، و پوست گاو و گوسفند می نوشتند. در ایران قدیم، نخست قطعات پنبه، پارچه، کهنه، و تراشه های چوب و گونی را جمع آوری می کردند، در دستمال بزرگی می بستند و در آب می انداختند. فردی کنار ظرف آب می نشست و با پارو آب را به هم می زد. استادکار قالبی چارچوب را در حوض می کرد که خمیر در آن قرار می گرفت و آب ها از کفِ قالب حصیری خارج می شد. چهار دسته از این خمیرهای قالبی را روی هم بر روی سنگ صاف می نهادند، بعد یک قطعه تختۀ محکم روی آن ها می گذاشتند و پا می زدند تا آخرین قطرات آب از مغز خمیر کاغذی خارج شود؛ آن گاه، هر دسته را در برابر آفتاب می نهادند تا خشک شود؛ در آخر، هر دو رویۀ کاغذ را چسب می زدند تا صاف و براق شود. کاغذی که از این خمیر به دست می آمد سفید نبود، و جنس آن ضخیم بود. در گذشته نام گذاری کاغذهایی که در ایران تولید می شد، براساس نام فرد سازنده یا صاحب کاغذسازی یا نام شهری بود که کاغذ در آن ساخته می شد؛ قطع کاغذ نیز بیشتر وابسته به قطع کتاب بود. امروز، با ورود ماشین آلات کاغذسازی، تهیۀ کاغذ دست ساز بسیار کم شده است. کارخانۀ کاغذ پارس، در هفت تپۀ خوزستان، از تفالۀ نیشکر، کاغذ چاپ و تحریر تولید می کند. اکنون طرح ایجاد کارخانه هایی برای تولید کاغذ از مواد بازیافتی نیز در دست بررسی است.