کارنامه انوشیروان

کارنامۀ انوشیروان
رساله ای به زبان فارسی میانه (پهلوی) در شرح زندگانی (= سیر) انوشیروان و داستان هایی واقعی (اَسمار الصحیحه) در دورۀ او. متن فارسی میانۀ آن در دست نیست. ابن ندیم در الفهرست در میان کتاب های ترجمه شده از پهلوی به عربی، از کتابی با عنوان الکارنامج فی سیرة انوشروان نام برده؛ نیز از کتاب سیرة انوشروان یاد کرده است که ابن مقفّع آن را به عربی برگردانیده و ابّان لاحقی به شعر عربی درآورده بود. این دو کتاب احتمالاً یکی بوده و همان کتابی است که ابن مسکویه در تجارب الامم ترجمۀ عربی آن را با عنوان ذکر قطعة من سیرة انوشیروان و سیاساته نقل کرده است. این رساله که مطالب آن به روایت اول شخص، یعنی خود انوشیروان، نقل شده دارای دوازده بخش یا فصل است. در بخش اول و دوم، انوشیروان به شرح توطئۀ بدعت گذاران دین، که قصد کشتن او را داشتند، و نیز ملاقاتش با رهبر آنان و سرانجام کشتن آن ها می پردازد. بخش های سوم و چهارم، دربارۀ سیاست انوشیروان و تعیین قاضی برای هر ناحیه برای نظارت بر امر مالیات ستانی کارگزار (والی) آن ناحیه و نظایر این هاست. در بخش پنجم، به پیروان ادیان غیرزردشتی و مبلغان آنان اشاره می کند. بخش ششم دربارۀ اتحاد با قبایل ترک ناحیۀ شمال است. در بخش هفتم، انوشیروان از کارهایی که در بیست وهشتمین سال سلطنتش (۵۵۹م) انجام داده و رسیدگی به امور مالیاتی و شکایات مالیات دهندگان سخن می گوید. بخش هشتم، مربوط به رسیدگی به کار معتمدانی است که به عنوان بازرسان شاه مأمور بازرسی امور مالیاتی بودند، اما در کار خود آن گونه که بایسته بود، نکوشیده بودند. در بخش نهم، سخن از پیمان شاه با چهار دسته از ترکان ناحیۀ خزر در سی وهفتمین سال سلطنت (۵۶۸م) وی است. در بخش دهم، سخن از ندامت خاقان بزرگ (احتمالاً ایستمی یَبغو خاقان) از دوستی با قیصر است. در بخش یازدهم، بر حق و عدالت و لازم و ملزوم بودن کشاورزان و سپاهیان تأکید می شود. در بخش دوازدهم، در توجه انوشیروان به روش های حکومتی اقوام دیگر مانند رومیان و هندیان و برگزیدن پسندیده ترین آن هاست. در این بخش از تسامح و تساهل دینی و سیاسی خود نیز سخن می گوید. کتاب کارنامۀ انوشیروان را بسیاری از نویسندگان دورۀ اسلامی می شناخته اند.