کاث

مغولان به کاث خرابی وارد نکردند و حتی ابن بطوطه که از این شهر دیدن کرده، آن را شهرک زیبایی یاد می کند.
در پایان سدهٔ ۸ قمری شهر به دست تیمور ویران شد؛ ولی پس از آن، خود او دستور به بازسازی اش داد.
شرف الدین علی یزدی نیز از کاث یاد کرده است. در سدهٔ ۱۱ قمری کاث کنار ترعه ای خشک قرار داشت؛ بدین جهت انوشه –خان خیوه– شهر دیگری به نام کاث و در نزدیکی آن بنا نهاد. ویرانه های کاث در شمال آمودریا موجود است و به نام آرامگاهی منسوب به «شیخ عباس ولی» که گویند از مشایخ ابتدای اسلام بوده، نامیده می شود.
یاقوت حموی در ذکر قصبهٔ «نوزکاث» می نویسد:
شهرکی است نزدیک جرجانیهٔ خوارزم و «نوز» به زبان خوارزمی به معنی «نو» است، و آنجا شهری است که نامش «کاث» است، و این را یک «کاث نو» خوانده اند.
ابوعلی سینا در رسالهٔ «مخارج الحروف» تلفظ حرفی را که «سین زایی» خوانده، از مختصات حروف ملفوظ زبان خوارزمی ذکر می کند.
مردم کاث باستانی از نژاد ایرانی و زبانشان تا پیش از سدهٔ ۱۳ میلادی زبان خوارزمی از گروه زبان های ایرانی و بسیار نزدیک زبان ایرانی سغدی بوده است. پس از سدهٔ ۱۳ میلادی، رفته رفته این زبان با گویش های خاصی از ترکی و فارسی ( از زبان های ایرانی ) جایگزین می شود.
به قول مقدسی اهالی کاث عادت داشتند که در کوچه ها قضای حاجت کنند، حتی با پای آلوده به آن کثافات به مسجد می آمدند با وجود آنکه اهالی آن شهر فقیر نبودند و بازارهای پر دادوستد و پر متاع داشتند.