چِک، جمهوری (Czech Republic)
جمهوری چک
موقعیت. جمهوری چک، که از هر سو در خشکی محصور است، در اروپای مرکزی جا دارد. این کشور از شمال شرقی به لهستان، از جنوب شرقی به اسلوواکی، از جنوب به اتریش، و از غرب به آلمان محدود می شود. مساحت آن ۷۸,۸۶۵ کیلومتر مربع است و شهر پراگ پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. کشور چک که از تجزیۀ کشور سابق چکسلوواکی پدید آمده است، عمدتاً از کشور پیشین بوهِم و موراوی و بخشی از ناحیۀ سیلزی تشکیل شده است. درازای آن از شرق به غرب حدود ۴۹۰ کیلومتر و پهنای آن از شمال به جنوب حداکثر ۲۸۰ کیلومتر است. رشته کوه هایی چون ارتسگبیرگه در مرزهای شمال غربی، سومأوا و چِسکی لِس (جنگل بوهمی) در مرز جنوب غربی و غرب، سودِتی (زودتن) و کرکونویشه در مرزهای شمال، و نیز ارتفاعات نه چندان بلند یاوُرنیکی و بیل کارپاتی سفید در جنوب شرقی، پیرامون آن را فراگرفته اند. بلندترین نقطۀ این کشور، کوه اسنیِشکا با ارتفاع ۱,۶۰۳ متر، در مرز لهستان قرار دارد. هایلندز (فرابومان) بوهم موراوی، واقع در نواحی مرکزی، این سرزمین را به دو بخش بوهِم در غرب و موراوی در شرق تقسیم کرده است و رودخانۀ الب (لابِه)، که از جنگل بوهم سرچشمه می گیرد و روبه شمال روان می شود، همراه با ریزابه هایش ازجمله وُلتاوا، سازاوا، برونکا، و اورژه بوهم را مشروب می کنند، رودخانه های موراوا و اسوِراتکا، که روبه جنوب روان اند و به رودخانۀ دانوب می ریزند، نیز بخش موراوی را مشروب می سازند. کشور چک به چهارده ناحیه (کرای) تقسیم می شود و شهرهای مهم آن عبارت اند از پراگ، بِرنو، پِلزِن، لیبرتس، ازلین، اوستراوا، اولوموتس، پاردوبیتسِه، چِسکه بودیویتسه، اُوستی ناد لابِم، و هرادِتس کرالووه. اقلیم بخش بوهم دریایی و اقلیم موراوی مایل به قاره ای است. تابستان های موراوی گرم و زمستان های آن سرد است و بارندگی های تابستانی آن بیشتر با طوفان های تندری همراه است. پاییز آن معمولاً خشک و آفتابی و بهار آن بارانی و کوتاه است. میانگین دمای شهر پراگ در دی ماه ۱.۵ـ درجۀ سانتی گراد، در تیرماه۱۹.۴ درجۀ سانتی گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۴۸۳ میلی متر است. بیشتر درختان جنگلی چک، که ۳۴ درصد از مساحت کشور را شامل می شوند، از انواع همیشه سبز و بی خزان اند و بلوط، راش، قان، سپیدار و بید درختان برگ ریز آن محسوب می شوند. خرگوش، آهو، گراز، گرگ، روباه، خرس و پرندگانی چون زاغ، قرقاول، و سهره نیز حیات وحش این کشور را تشکیل می دهند. تصاعد گازهای سمّی، به ویژه دی اکسید گوگرد، که ناشی از نیروگاه های حرارتی و کارخانجات است، موجب ریزش باران های اسیدی شده و زیان های بسیاری به جنگل ها و حیات وحش آن وارد کرده است و بیش از نیمی از پوشش گیاهی آن را نابود ساخته است؛ علاوهبر آن، نشت پسابِ کارخانه ها بیشتر آب های سطحی و حتی زیرزمینی را آلوده و بی مصرف کرده است.
اقتصاد. کشاورزی در کشور چکسلوواکی سابق، در روزگار تسلط کمونیست ها، اشتراکی بود و توسعۀ کارخانجات به نابودی کشتزارهای خصوصی انجامید. در حال حاضر گندم، جو، چغندرقند، و سیب زمینی فرآورده های کشاورزی چک را تشکیل می دهند و خوک، ماکیان، گاو، و گوسفند عمده ترین دام های این کشورند. منابع زیرزمینی چک محدود و شامل زغال سنگ، از نوع کوک، و لیگنیت است که غالباً به مصرف کارخانجات و نیروگاه های حرارتی می رسند. ذخیرۀ گاز طبیعی این کشور حدود ۴میلیارد متر مکعب و ذخیرۀ نفت آن ۶میلیون بشکه است. تولید آهن، فولاد، سیمان، خودرو، نوشابه، مواد غذایی، ماشین آلات، و تجهیزات حمل ونقل نیز فعالیت های صنعتی آن را تشکیل می دهند. بعد از جداشدن چک از دنیای کمونیست، صنعت گردشگری آن رونق یافته و یکی از منابع مهم درآمد این کشور را تشکیل شده است. حدود ۲.۵میلیون هکتار از اراضی چک از جنگل پوشیده شده و تولید چوب آن به ۱۴.۲میلیون متر مکعب می رسد. عدم دسترسی به آب های آزاد، موجب شده است که ماهی گیری در این کشور به رودخانه های داخلی و پرورش ماهی به دریاچه های مصنوعی محدود شود. تولید الکتریسیته در این سرزمین ۶۱.۵میلیارد کیلووات ساعت است و مصرف سرانۀ آن به ۵,۳۳۱ کیلووات ساعت می رسد.
حکومت و سیاست. کشور چک دارای نظام جمهوری چندحزبی با دو مجلس قانون گذاری است. مردم ۲۰۰ عضو مجلس نمایندگان را هر چهار سال یک بار و ۸۱ عضو مجلس سنا را هر شش سال یک بار انتخاب می کنند و رئیس جمهور کشور را اعضای مجلس برای یک دورۀ ۵ ساله برمی گزینند.
مردم و تاریخ. جمعیت چک حدود ۱۰,۵۳۵,۸۱۱ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۱۳۳.۶ نفر در کیلومتر مربع است. رشد سالانۀ جمعیت این کشور۰.۱ درصد است و چک ها۹۴.۵ درصد از جمعیت آن را تشکیل می دهند.۴۶.۵ درصد از مردم این کشور مسیحی اند،۷۴.۵ درصدشان در شهرها به سر می برند و زبان رسمی آنان چکی است. میانگین امید به زندگی در چک حدود ۷۵ سال است و ۹۹ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. بوئی های سلتی قدیمی ترین ساکنان چک اند و بوهم برگرفته از نام آنان است. ژِرمَن ها، سِلت ها را مغلوب کردند و اسلاوها در قرن ۵م در آن جا ساکن شدند. شارلمانی در قرن ۸م این سرزمین را تصرف کرد و دوک نشین موراویا را تأسیس نمود. این کشور در ۱۱۹۸م یکی از امیر نشین های خودگردان امپراتوری مقدس روم شد و در امپراتوری مزبور آن جا را در ۱۲۱۲م به اوتاکار اول بخشید. شارل چهارم در ۱۴۵۵م پادشاه امپراتوری مقدس روم شد و شهر پراگ را به پایتختی برگزید. بوهم در ۱۴۷۱م تحت ادارۀ ولادیسلاو دوم قرار گرفت و او موراوی را به پادشاه مجارستان واگذار کرد. بوهم و موراوی در ۱۴۹۰م با هم متحد شدند و در ۱۵۲۶ به امپراتوری اتریش پیوستند. پس از پایان جنگ جهانی اول سرزمین های چک و اسلوواکی اختلافات مذهبی خود را کنار گذاشتند و جمهوری چکسلوواکی را تأسیس کردند. با روی کار آمدن نازی ها در آلمان، اقلیت آلمانی چکسلوواکی خواستار الحاق به آلمان شدند و ناحیۀ آلمانی نشین سودت به تصرف آلمان درآمد؛ درپی آن بوهِم و موراوی نیز تحت الحمایۀ آلمان نازی قرار گرفتند. پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم، چکسلوواکی و دیگر کشورهای اروپای شرقی در بلوک کمونیست قرار گرفتند و نظام جمهوری خلق بر آن ها حاکم شد. اَلکساندر دوبچک در ۱۹۶۷ به دبیرکلی حزب کمونیست چکسلوواکی رسید. اقدامات سیاسی و اجتماعی او با مخالفت اتحاد جماهیر شوروی روبه رو شد و نیروهای پیمان ورشو در بهار ۱۹۶۸ وارد پراگ شدند و به سرکوبی خونین شورشیان پرداختند. میخائیل گورباچف در ۱۹۸۹ فضای باز سیاسی اعلام کرد و دولت موقت غیرکمونیست در چکسلوواکی روی کار آمد. با انتخابات آزاد ژوئن ۱۹۹۰ نظام سیاسی کشور به جمهوری فدرال تغییر یافت و جداشدن چک و اسلوواکی در ۱۹۹۲ به تصویب مجلس چکسلوواکی رسید، کشور مزبور از یکم ژانویۀ ۱۹۹۳ به دو جمهوری مستقل چک و اسلوواکی تجزیه و کشور چک رسماً تأسیس گردید. واتسلاف هاول در مقام نخستین رئیس جمهور چک، زمام امور کشور را در دست گرفت.
جمهوری چک
موقعیت. جمهوری چک، که از هر سو در خشکی محصور است، در اروپای مرکزی جا دارد. این کشور از شمال شرقی به لهستان، از جنوب شرقی به اسلوواکی، از جنوب به اتریش، و از غرب به آلمان محدود می شود. مساحت آن ۷۸,۸۶۵ کیلومتر مربع است و شهر پراگ پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. کشور چک که از تجزیۀ کشور سابق چکسلوواکی پدید آمده است، عمدتاً از کشور پیشین بوهِم و موراوی و بخشی از ناحیۀ سیلزی تشکیل شده است. درازای آن از شرق به غرب حدود ۴۹۰ کیلومتر و پهنای آن از شمال به جنوب حداکثر ۲۸۰ کیلومتر است. رشته کوه هایی چون ارتسگبیرگه در مرزهای شمال غربی، سومأوا و چِسکی لِس (جنگل بوهمی) در مرز جنوب غربی و غرب، سودِتی (زودتن) و کرکونویشه در مرزهای شمال، و نیز ارتفاعات نه چندان بلند یاوُرنیکی و بیل کارپاتی سفید در جنوب شرقی، پیرامون آن را فراگرفته اند. بلندترین نقطۀ این کشور، کوه اسنیِشکا با ارتفاع ۱,۶۰۳ متر، در مرز لهستان قرار دارد. هایلندز (فرابومان) بوهم موراوی، واقع در نواحی مرکزی، این سرزمین را به دو بخش بوهِم در غرب و موراوی در شرق تقسیم کرده است و رودخانۀ الب (لابِه)، که از جنگل بوهم سرچشمه می گیرد و روبه شمال روان می شود، همراه با ریزابه هایش ازجمله وُلتاوا، سازاوا، برونکا، و اورژه بوهم را مشروب می کنند، رودخانه های موراوا و اسوِراتکا، که روبه جنوب روان اند و به رودخانۀ دانوب می ریزند، نیز بخش موراوی را مشروب می سازند. کشور چک به چهارده ناحیه (کرای) تقسیم می شود و شهرهای مهم آن عبارت اند از پراگ، بِرنو، پِلزِن، لیبرتس، ازلین، اوستراوا، اولوموتس، پاردوبیتسِه، چِسکه بودیویتسه، اُوستی ناد لابِم، و هرادِتس کرالووه. اقلیم بخش بوهم دریایی و اقلیم موراوی مایل به قاره ای است. تابستان های موراوی گرم و زمستان های آن سرد است و بارندگی های تابستانی آن بیشتر با طوفان های تندری همراه است. پاییز آن معمولاً خشک و آفتابی و بهار آن بارانی و کوتاه است. میانگین دمای شهر پراگ در دی ماه ۱.۵ـ درجۀ سانتی گراد، در تیرماه۱۹.۴ درجۀ سانتی گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۴۸۳ میلی متر است. بیشتر درختان جنگلی چک، که ۳۴ درصد از مساحت کشور را شامل می شوند، از انواع همیشه سبز و بی خزان اند و بلوط، راش، قان، سپیدار و بید درختان برگ ریز آن محسوب می شوند. خرگوش، آهو، گراز، گرگ، روباه، خرس و پرندگانی چون زاغ، قرقاول، و سهره نیز حیات وحش این کشور را تشکیل می دهند. تصاعد گازهای سمّی، به ویژه دی اکسید گوگرد، که ناشی از نیروگاه های حرارتی و کارخانجات است، موجب ریزش باران های اسیدی شده و زیان های بسیاری به جنگل ها و حیات وحش آن وارد کرده است و بیش از نیمی از پوشش گیاهی آن را نابود ساخته است؛ علاوهبر آن، نشت پسابِ کارخانه ها بیشتر آب های سطحی و حتی زیرزمینی را آلوده و بی مصرف کرده است.
اقتصاد. کشاورزی در کشور چکسلوواکی سابق، در روزگار تسلط کمونیست ها، اشتراکی بود و توسعۀ کارخانجات به نابودی کشتزارهای خصوصی انجامید. در حال حاضر گندم، جو، چغندرقند، و سیب زمینی فرآورده های کشاورزی چک را تشکیل می دهند و خوک، ماکیان، گاو، و گوسفند عمده ترین دام های این کشورند. منابع زیرزمینی چک محدود و شامل زغال سنگ، از نوع کوک، و لیگنیت است که غالباً به مصرف کارخانجات و نیروگاه های حرارتی می رسند. ذخیرۀ گاز طبیعی این کشور حدود ۴میلیارد متر مکعب و ذخیرۀ نفت آن ۶میلیون بشکه است. تولید آهن، فولاد، سیمان، خودرو، نوشابه، مواد غذایی، ماشین آلات، و تجهیزات حمل ونقل نیز فعالیت های صنعتی آن را تشکیل می دهند. بعد از جداشدن چک از دنیای کمونیست، صنعت گردشگری آن رونق یافته و یکی از منابع مهم درآمد این کشور را تشکیل شده است. حدود ۲.۵میلیون هکتار از اراضی چک از جنگل پوشیده شده و تولید چوب آن به ۱۴.۲میلیون متر مکعب می رسد. عدم دسترسی به آب های آزاد، موجب شده است که ماهی گیری در این کشور به رودخانه های داخلی و پرورش ماهی به دریاچه های مصنوعی محدود شود. تولید الکتریسیته در این سرزمین ۶۱.۵میلیارد کیلووات ساعت است و مصرف سرانۀ آن به ۵,۳۳۱ کیلووات ساعت می رسد.
حکومت و سیاست. کشور چک دارای نظام جمهوری چندحزبی با دو مجلس قانون گذاری است. مردم ۲۰۰ عضو مجلس نمایندگان را هر چهار سال یک بار و ۸۱ عضو مجلس سنا را هر شش سال یک بار انتخاب می کنند و رئیس جمهور کشور را اعضای مجلس برای یک دورۀ ۵ ساله برمی گزینند.
مردم و تاریخ. جمعیت چک حدود ۱۰,۵۳۵,۸۱۱ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۱۳۳.۶ نفر در کیلومتر مربع است. رشد سالانۀ جمعیت این کشور۰.۱ درصد است و چک ها۹۴.۵ درصد از جمعیت آن را تشکیل می دهند.۴۶.۵ درصد از مردم این کشور مسیحی اند،۷۴.۵ درصدشان در شهرها به سر می برند و زبان رسمی آنان چکی است. میانگین امید به زندگی در چک حدود ۷۵ سال است و ۹۹ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. بوئی های سلتی قدیمی ترین ساکنان چک اند و بوهم برگرفته از نام آنان است. ژِرمَن ها، سِلت ها را مغلوب کردند و اسلاوها در قرن ۵م در آن جا ساکن شدند. شارلمانی در قرن ۸م این سرزمین را تصرف کرد و دوک نشین موراویا را تأسیس نمود. این کشور در ۱۱۹۸م یکی از امیر نشین های خودگردان امپراتوری مقدس روم شد و در امپراتوری مزبور آن جا را در ۱۲۱۲م به اوتاکار اول بخشید. شارل چهارم در ۱۴۵۵م پادشاه امپراتوری مقدس روم شد و شهر پراگ را به پایتختی برگزید. بوهم در ۱۴۷۱م تحت ادارۀ ولادیسلاو دوم قرار گرفت و او موراوی را به پادشاه مجارستان واگذار کرد. بوهم و موراوی در ۱۴۹۰م با هم متحد شدند و در ۱۵۲۶ به امپراتوری اتریش پیوستند. پس از پایان جنگ جهانی اول سرزمین های چک و اسلوواکی اختلافات مذهبی خود را کنار گذاشتند و جمهوری چکسلوواکی را تأسیس کردند. با روی کار آمدن نازی ها در آلمان، اقلیت آلمانی چکسلوواکی خواستار الحاق به آلمان شدند و ناحیۀ آلمانی نشین سودت به تصرف آلمان درآمد؛ درپی آن بوهِم و موراوی نیز تحت الحمایۀ آلمان نازی قرار گرفتند. پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم، چکسلوواکی و دیگر کشورهای اروپای شرقی در بلوک کمونیست قرار گرفتند و نظام جمهوری خلق بر آن ها حاکم شد. اَلکساندر دوبچک در ۱۹۶۷ به دبیرکلی حزب کمونیست چکسلوواکی رسید. اقدامات سیاسی و اجتماعی او با مخالفت اتحاد جماهیر شوروی روبه رو شد و نیروهای پیمان ورشو در بهار ۱۹۶۸ وارد پراگ شدند و به سرکوبی خونین شورشیان پرداختند. میخائیل گورباچف در ۱۹۸۹ فضای باز سیاسی اعلام کرد و دولت موقت غیرکمونیست در چکسلوواکی روی کار آمد. با انتخابات آزاد ژوئن ۱۹۹۰ نظام سیاسی کشور به جمهوری فدرال تغییر یافت و جداشدن چک و اسلوواکی در ۱۹۹۲ به تصویب مجلس چکسلوواکی رسید، کشور مزبور از یکم ژانویۀ ۱۹۹۳ به دو جمهوری مستقل چک و اسلوواکی تجزیه و کشور چک رسماً تأسیس گردید. واتسلاف هاول در مقام نخستین رئیس جمهور چک، زمام امور کشور را در دست گرفت.
wikijoo: چک،_جمهوری