چپق

چُپُق وسیله ای برای استعمال دود حاصل از تنباکو است. چپق تلفظی ترکی از واژه «چوبک» فارسی است. [ ۱] چوبک فارسی مصغر چوب و بمعنی چوب تر نازک، تَرکه و شاخهٔ راست و جوان و تر است. [ ۲] ‎ کلمه چوبک فارسی با تلفظ ترکی شده به زبان های مختلف ازجمله صرب وکرواتی راه یافته است. چپق یک وسیله کشیدن تنباکو با دسته بسیار بلند است که اغلب دارای یک کاسه سفالی است که با سنگ های قیمتی تزئین شده است. [ ۳] طول دسته چپق معمولاً بین ۱٫۲ و ۱٫۵ متر متغیر است. در حالی که چپق در غرب در درجه اول به عنوان پیپ ترکی شناخته می شد، اما در آغاز در ایران رایج بود. شکل چپق به صورت حُقه ای ( کاسه ای ) است که در آن توتون ریخته و لوله ای به آن وصل نموده و بر روی توتون آتش گذاشته جهت گرفتن دود می کشند. چپق دارای دسته ای است که میانش سوراخ است و وصل به سر چپق، که عموماً ظرف گلی پخته است. یک طرف آن ظرف متصل به دسته است و در طرف دیگر توتون ریخته آتش می دهند تا به تدریج بسوزد و دود بدهد. [ ۴] ‎
پیپ غربی، نگاری چینی، چِلِم و چپق سرخ پوستی دستگاه های مشابه چپق خاورمیانه ای در دیگر نقاط جهان هستند. چپق به عنوان یک دستگاه تدخین قدیمی امروزه به ندرت تولید می شود. استفاده از آنها در ترکیه و خاورمیانه ممکن است با افزایش محبوبیت قلیان و سیگار از بین رفته باشد. کاسه های قدیمی چپق را هنوز هم می توان به عنوان عتیقه خریداری کرد. پیپ های مشابه زمانی در شمال آفریقا برای کشیدن حشیش استفاده می شد. [ ۵] برخی از چپق های تخصصی به عنوان لوله های بلند و نگهدارنده سیگار تولید شدند. برخی دارای دهانه های جداشدنی بودند. معروف بود که انور پاشا[ ۶] و جرجیس الجوهری، رهبر قبطی مصر که توسط ناپلئون در سال ۱۷۹۸ به عنوان مباشر کل مصر منصوب شد، چپق می کشیدند.
• چپق در دانشنامه جهان اسلام
↑ "chibouk", Dictionary. com Unabridged ( v 1. 1 ) . Random House, Inc. 2009. ↑ لغتنامه دهخدا: چپق ↑ Chisholm, Hugh, ed. ( 1911 ) . "Chibouque"  . Encyclopædia Britannica ( به انگلیسی ) . Vol.   6 ( 11th  ed. ) . Cambridge University Press. p.   118. ↑ لغتنامه دهخدا: چپق ↑ "Archived copy". Archived from the original on 2013 - 04 - 29. Retrieved 2013 - 05 - 04. {{cite web}}: نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان ( link ) Probert Encyclopedia - "Chibouk" ↑ Detail of 1910 CORBIS photo of Enver Pasha smoking a chibouk

چُپُق
چُپُق
(ترکی شدۀ واژۀ فارسی چوبک به معنای چوب کوچک) اسبابی برای دودکردن توتون، شامل لوله ای چوبی یا فلزی و سری مانند فنجان کوچک سوراخ دار از سفال یا فلز که در آن توتون می ریزند و آتش می زنند. منشأ استفاده از آن، که در میان بومیان امریکا معمول بوده است، به آیین های دینی روحانیان مکزیکی در عهد باستان بازمی گردد. یکی از روش هایی که بومیان امریکا برای کشیدن توتون به کار می بردند بدین گونه بود که مقداری توتون در نی یا استخوان ریخته آن را آتش می زدند و می کشیدند، و این روشی بود که بعدها سبب ایجاد پیپ در غرب و چپق در شرق شد. در ۱۵۸۶ سِر والتر رالی، معروف به پدر امریکای انگلیس، در عهد الیزابت اول، کشیدن پیپ را که در امریکا با آن آشنا شده بود، به انگلستان برد و کشیدن پیپ به سرعت در انگلستان و دیگر نقاط جهان رواج گرفت و در قرن ۱۷ کشیدن توتون در سراسر مشرق زمین گسترش یافت. ولی البته با مخالفت های شدید مواجه شد، تا حدی که سلطان مراد چهارم عثمانی به فتوای روحانیون سنّی، دودکشان را مرتد می دانست و می کشت. ولی پس از مرگ وی، کشیدن چپق به سرعت توسعه یافت و تجارت پرسود توتون رونق گرفت. اگرچه تاریخ دقیق ورود توتون و تنباکو به ایران روشن نیست، اما به احتمال فراوان ورود آن به ایران همراه با دست اندازی پرتغالی ها به خلیج فارس بوده است (۹۱۳ق). اما طرز استفاده از توتون و تنباکو در ایران تغییر کرد و ایرانیان لوازمی مطابق ذوق خود برای کشیدن توتون ساختند. پیپ های اروپایی در ایران به صورت چپق های دسته بلند درآمد و در تزیین آن سلیقۀ خاص ایرانی به کار رفت. در واقع چپق ایرانی تقلیدی از پیپ فرنگی بود. در سلطنت شاه عباس اول صفوی کشیدن چپق در ایران رواج چشمگیری داشت، اگرچه شاه عباس می کوشید از استعمال تنباکو در میان مردم جلوگیری کند. برخی پادشاهان مانند شاه صفی از چپق استفاده می کردند، اما رفته رفته از مقام و منزلت آن کاسته شد و بیشتر مورد استفادۀ مردم عادی قرار گرفت. انواع و اقسام تزیینات در ساختمان چپق به کار می رود که اغلب شامل چوب چپق هاست که گاهی کوتاه اند و گاه بلندی آن به یک متر نیز می رسد. بسیاری از چپق ها دارای سرچپق و چوب نقرۀ قلمزده یا کنده کاری اند. زمانی نیز چپق را از فولاد می ساختند و روی آن را طلاکوب یا نقره کوب می کردند. چوب چپق های خاتم کاری و منبت کاری شده هم متداول بوده، و دانه نشان کردن چپق با سنگ های قیمتی به ویژه فیروزه از دیرباز رواج داشته است. امروزه با رواج روزافزون سیگار که از نظر حجم، وزن، تنوع و سهولت دودکردن بر چپق برتری دارد، استفاده از چپق تقریباً منسوخ شده و به جای آن پیپ می کشند و چپق کشی فقط نزد برخی اشخاص سالخورده معمول است.