چهارمحال

مؤلف کتاب «مرآت البلدان» در توضیح واژه «چهارمحال» می نویسد:از مضافات اصفهان و چهار ناحیه است معروف به محال اربعه و شرح هر ناحیه از قرار ذیل است:
• ناحیه رار: حدود این ناحیه جنوبی به شیراز، شمالی به فریدن، شرقی به اصفهان، غربی به میزدج.
• ناحیه کیار: حدود آن شمالی به میزدج، جنوبی به کندمان، مغربی پشتکوه بختیاری، شرقی به لنجان.
• ناحیه میزدج: درجرگه واقع است اطرافش از هر سمت کوه است چمنی وسط این دشت هست مسمی به چمن «کران» تخمیناً یک فرسخ زمین چمن است. حدود ناحیه میزدج از اینقرار است: جنوبی به بلوک کیار، شرقی به رار، غربی به بختیاری، شمالی به فریدن.
• ناحیه کندمان :حدود آن شمالی به میزدج، جنوبی به خاک شیراز، شرقی به سمیرم، غربی به پشتکوه.
چهارمحال حداقل از قرن ششم هجری قمری بدین نام شهرت داشته است؛ بعد از تشکیل حکومت اتابکان فارس در سال ۵۵۰ ه‍. ق، چهارمحال تا زمان صفویه جزء قلمرو این حکومت بوده است. در دوره صفویه و به خصوص پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان در زمان حکومت شاه عباس اول و پیگیری طرح انتقال آب کوهرنگ به زاینده رود توسط این پادشاه، بر اهمیت این منطقه بیش از بیش افزوده شده. بر اساس مطالعات انجام شده بخشی از نقاط استان در این دوره جزِء املاک و متصرفات طوایف کوچ نشین ترک قشقایی بوده است. در همین دوره گروه های ترک، ارمنی در چهارمحال ساکن می شوند.
در دوره افشاریان، شهرکیان مرکز حکومت چهارمحال بوده و ریاست آن بر عهده محب علی بیک قلچه ای از سرداران نادر شاه افشار بوده است. در دوران وی ابنیه و مساجد فراوانی در چهارمحال ساخته شد از جمله می توان به مسجد جامع شهرکیان اشاره نمود. در دوره قاجار، منطقه چهارمحال همواره از بلوکات اصفهان محسوب می شده است؛ مسعود میرزا ظل السلطان، در دوسفر پی در پی خود به چهارمحال، آن را بلوکی سرد، بسیار آباد، پر نعمت و پر جمعیت، با مراتع سبز و خرم و چمنهای زیاد و آب فراوان وصف کرده و افزوده چهارمحال مشهور به هند کوچک است و بهترین بلوک اصفهان بعد از لنجان می باشد. اهالی این منطقه در طول تاریخ و همسایگی با ایل بختیاری، لطمات و صدمات بسیاری دیده و اموال و احشام و املاک بسیاری را از دست داده اند و بالاخره در عهد ناصری، خوانین بختیاری مالک بعضی از قریه های چهارمحال شدند. هفشجان مرکز سابق چهارمحال تا پایان عصر صفوی، شهرکیان مرکز چهارمحال در دوره افشاریان، چالشتر مرکز چهارمحال در دوره زندیه و اواسط قاجاریه و شهرکرد یا دهکرد سابق مرکز استان از دوره پهلوی و به طور رسمی از سال ۱۳۵۲ هجری شمسی مرکز استان چهارمحال و بختیاری می باشد.

نام من بوده است سلطان جمجمه
من شبان بودم همه مه عالم رمه
و از همه چیز صدهزار صدهزار داشت این حاجی محمدرضاخان هم نمونه مقابل اوست. آن افسانه دروغ بود این فی الجمله حقیقتی داشت. بطور تحقیق، اجاره مرغهای او فقط - که تخم او را به شهر اصفهان می آوردند و می فروختند - هزار و پانصد تومان بود میگویند پنجهزار شتر داشته است! از این قبیل گوسفند و قاطر و گله و رمه هزار هزار داشته است. باری خودش و برادرش یکی از کدخداهای بزرگ و ملاکین بزرگ ایران در شمار می - آمدند ـ از خانه و قلعه و عمارات او که تالی عمارات سلطنتی و ثانی بناهای کریمخان بود دو مرتبه در هر دفعه یک هفته ، پسر او خانباباخان ما را مهمان کرد و صورت املاکی که بقدر شصت پارچه ملک بود آورده نزد من. دیدم باید - با عقلی که میگفتند او داشت - دلیل بر صدق آن ملکیت و جلالت قدر او را بکند که کدخدای بزرگی بوده است.
خاطرات ظل السلطان ( سرگذشت مسعودی ) ، جلد 2، به اهتمام حسین خدیوجم، انتشارات اساطیر، پاییز 1368، صفحات 519 و 520
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
بخش قابل توجه خاطره ظل السلطان: در عهد او [محمدرضا خان ریاحی] اگر یک لر از زردکوه پایش را به خاک چهار محال می گذاشت او را گرفته با نعل خر نعل کرده مجدداً به زردکوه میفرستاد!