چنگاله

چَنگاله[ ۱] یا کی لیت، ( به انگلیسی: Chelate شنیدن تلفظ ) در علم شیمی و مهندسی پلیمر به ترکیبی ناجورحلقه که دارای حداقل یک کاتیون فلزی ( در هَم تافت ها ) یا یون هیدروژن است می گویند. چنگاله لیگاند دو یا چند دندانه ای یعنی لیگاندی است که بیش از یک قسمت از آن با فلز تشکیل کمپلکس دهد. از بهترین نمونه های لیگاند در شیمی آلی فلزی، لیگاند EDTA یعنی ethylene diamine tetra acetic acid را می توان نام برد. چنگاله در شیمی فرایند نیست بلکه به لیگاندی که بیش از یک جفت الکترون به فلز مرکزی کمپلکس بدهد گفته می شود.
کیلات ها موادی شیمیایی هستند که با برخی یونهای فلزی خاص مولکول های قابل حل و پیچیده تشکیل می دهند و باعث غیرفعال شدن این یونها در محلول می شوند و در نتیجه این یون ها دیگر قادر به تشکیل پیوند با سایر عنصرها یا یون ها برای ایجاد رسوب نمی باشند. کیلات ها انحلال پذیری رسوبات و برخی آلاینده های خاص دیگر را افزایش داده، وقتی که محلول تمیزکننده تمام می شود، لکه های رسوبی دیگری ایجاد نمی کنند و می توان از آنها برای تمیزکاری برخی سطوح و لکه هایی استفاده کرد که حتی اسیدهای معدنی به آن حمله نمی کنند. عامل های کیلات برای تمیزکاری سطوح فولاد زنگ نزن بسیار مفید هستند. [ ۲]
در واقع چنگاله فرایندی است که طی آن یک ترکیب شیمیایی با یک یون فلزی ترکیب شده و آن را به صورت محکم نگه می دارد. موادی که دارای چنین خاصیتی هستند در درمان مسمومیت با فلزات به کار می روند. [ ۳]
ماده ای که با اتصال به یون های فلزی ساختار حلقه ای پایدارتر تشکیل می دهد را چنگالنده ( به انگلیسی: chelator ) می گویند. چنگالنده با ترکیب شدن با سموم فلزات سنگین آنها را از جریان خون خارج می کند ( با اتصال به یون های فلزی ساختار پایدار حلقه ای به وجود می آورد ) بیشتر بخوانید
اثر افزایش پایداری همتافت چنگاله ای در مقایسه با همتافت تک دانهٔ مشابه را اثر چنگاله ای می گویند.
امروزه چنگاله های مواد معدنی مانند روی، مس، منگنز، کبالت، آهن و کروم در تغذیه انسان و دام و طیور به کار می روند. این فرم از مواد جذب بالاتری داشته و از لحاظ زیست فراهمی در سطح بالاتری هستند. چنگاله ها در پزشکی نیز کاربرد دارند.