چطور

در فارسی نو، دو شکل �چطور� و �چتور� هست، هر دو به معنی �چگونه�.
در فارسی میانه ( پهلوی ساسانی ) : پرسشی �čē / čō� ( چه ) اسم �tūr / tur� به معنی �شکل، صورت، راه�.
بنابراین �čē - tūr� یا �čō - tūr� = �به چه صورت�.
این ترکیب طبیعی به فارسی نو رسیده است.
- - -
۲. اوستایی
اوستایی �ča� = �چه، کدام� ( ریشه هندواروپایی *kʷid / *kʷo - ) .
واژه �tūra� در اوستایی وجود دارد ( از ریشه *tura - ، با معنای �قوی، نیرومند� و همچنین در بعضی ترکیبات معنای �شیوه، حالت� گرفته ) .
در متون اوستایی ترکیب مستقیمی �ča - tūra� ثبت نشده است، ولی از نظر ساخت واژگانی چنین ترکیبی کاملاً محتمل است.
- - -
۳. سانسکریت
پرسشگر �katham� = �چگونه�.
واژه �tura - � در سانسکریت از ریشه √tur ( �عبور کردن، گذشتن، شتابیدن� ) آمده و معنای �سریع، عبورکننده، راه یاب� دارد.
پس �tura� و �tūra� اوستایی هم ریشه اند.
گرچه ترکیب مستقیمی مثل *katham - tura در سانسکریت نداریم، ولی از نظر معنایی �راه/صورت� در هر دو سنت زبانی مشترک است.
- - -
۴. جمع بندی
�چطور / چتور� فارسی نو ادامهٔ مستقیم ساختار �čē/čō tūr� در فارسی میانه است.
این ساختار ریشه در سنت هندواروپایی دارد:
بخش پرسشی �ča / čē� ( اوستایی، پهلوی ← چه )
بخش اسمی �tūr / tura� ( اوستایی ← راه، صورت، شیوه ← سانسکریت �tura - � )
پس این واژه یک ترکیب اصیل ایرانی است، با ریشه های روشن در اوستایی و پهلوی، و هم توازی معنایی با سانسکریت.
- - -
📚 منابع معتبر
( برای مطالعهٔ مستقیم واژه ها در اوستایی، پهلوی و سانسکریت ) :
1. Bartholomae, Christian. Altiranisches W�rterbuch. Strassburg: Karl J. Tr�bner, 1904.
( برای ریشهٔ اوستایی ča و tūra ) .
2. MacKenzie, D. N. A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press, 1971.
( برای واژه های پهلوی čē/čō و tūr ) .
3. Mayrhofer, Manfred. Kurzgefasstes etymologisches W�rterbuch des Altindischen ( Sanskrit ) . Heidelberg: Winter, 1956–1980.
( برای tura - و katham در سانسکریت ) .
4. Kent, Roland G. Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon. American Oriental Series, 1953.
( مفید برای مقایسه تطبیقی واژه های ایرانی باستان با اوستایی ) .
5. Cheung, Johnny. Etymological Dictionary of the Iranian Verb. Leiden: Brill, 2007.
( برای ریشه های فعل های مرتبط با tur - در ایرانی باستان ) .
- - -