چرند و پرند

چرند و پرند مجموعه نوشته های طنز اجتماعی و سیاسی علی اکبر دهخدا است که در قالب داستان کوتاه، اعلامیه، تلگراف، گزارش خبری و… نوشته شده است. این نوشته ها از ۱۷ ربیع الثانی ۱۳۲۵ ه‍. ق تا ۲۰ جمادی الاول ۱۳۲۶ ( ۳۰ مه ۱۹۰۷ تا ۲۰ ژوئن ۱۹۰۸ ) یعنی در فاصله زمانی بین پیروزی انقلاب مشروطیت و شروع استبداد صغیر در در ۳۲ شماره هفته نامه صوراسرافیل به مدیریت جهانگیرخان شیرازی، و بعدتر در سه شماره صوراسرافیل که پس از شروع استبداد صغیر توسط دهخدا در سوییس چاپ شد، منتشر می شد.
نوشته های دهخدا در صوراسرافیل با نام های طنز دخو، خرمگس، سگ حسن دله، غلام گدا، آزادخان، آزادخان کرد کرندی، علی الهی، کمینه اسیرالجوار، دخو علیشاه، خادم الفقرا، دخو علی، رئیس انجمن لات و لوت ها، نخود همه آش، برهنه خوشحال، دمدمی، اویارقلی، و جناب ملااینک علی امضا شده است و این شخصیت ها در روایت ها حضور دارند.
پیش از انقلاب مشروطه طنز و فکاهی در نظم و نثر فارسی بیشتر برای تسویه حساب ها یا ابراز ناخرسندی های شخصی استفاده می شد و رسته ادبی مسقلی محسوب نمی شد. با به وجود آمدن آزادی نسبی بیان پس از مشروطه و به همت نویسندگانی چون اشرف گیلانی و دهخدا طنز به رسانه ای ادبی و ابزار مؤثر سیاسی تبدیل شد. شوخ طبعی ذاتی و استعداد دهخدا در بیرون کشیدن تناقضات و خصوصیات مضحک جامعه و توانایی او در پرداختن به این نکات نوشته های او را ممتاز ساخته است.
علاقه دهخدا به مسایل روز جامعه و شناخت عمیق او از ذهنیت و طرز فکر ایرانی و احساس همدردی و همراهی او با جامعه ایرانی باعث می شد تا او بیرحمانه به تمامی سوِژه های متعدد سیاسی و اجتماعی ای که باعث عقب ماندگی ایران می دانست حمله کند؛ فساد و ناکارآمدی در دولت و مجلس، دولتمردان نالایق، رابطه دولت و ملت، نفوذ خارجی، ستم و بی عدالتی مرسوم، تحدید آزادی بیان، جهل و آمادگی مردم برای فریب خوردن، دورویی، روزنامه نگاران فاسد، وضع اسفناک راه ها، شکاف بین فقیر و غنی، خرافات، عدم وجود آموزش برای زنان، عدم وجود امکانات آموزشی کافی برای کودکان و… همه موضوع نقدهای بیرحمانه او بود.
دهخدا با برگزیدن زبان محاوره در نوشته هایش از سبک نگارش پیچیده و رایج زمان خود اجتناب کرد و با به کار بردن اصطلاحات روزمره مردمی زبان نوشتاری قدرتمندی پایه گذاری کرد، او از پیش قراولان نثر نوین فارسی محسوب می شود. اگرچه نثر او برپایه استفاده از اصطلاحات و لغات روزمره کوچه و بازار شکل گرفته است، اما نثری فصیح و به دور از هرگونه بددهانی است. جملات او کوتاه، ساده، از نظر دستوری صحیح و بسیار موفق در انتقال پیام نویسنده هستند. گفته می شود احتمالاً سبک دهخدا در صوراسرافیل تحت تأثیر نشریه فکاهی ملانصرالدین قفقاز و نویسنده ایرانی الاصل آن جلیل محمدقلی زاده بوده است.

چَرَند و پَرَند
مجموعۀ مقالات طنز آمیز علی اکبر دهخدا در دوران نهضت مشروطۀ ایران. طنز سیاسی و اجتماعی در ایران، قبل از انتشار روزنامۀ صور اسرافیل (تأسیس ۱۳۲۵ق) توسط میرزا جهانگیرخان شیرازی با همکاری میرزا قاسم خان تبریزی بیشتر منظوم و منقطع بود. علی اکبر دهخدا با نگارش مقالات طنزآمیز نیشدار در انتقاد از اوضاع و احوال کشور، زیر عنوان عمومی چرند و پرند، در روزنامۀ صور اسرافیل بابی تازه در تاریخ ادبیات ایران گشود و سبب عمدۀ شهرت این روزنامه و اقبال آزادی خواهان و اندیشمندان ایرانی شد. آشنایی دهخدا با زبان های خارجی، به ویژه فرانسه، و اقامت او در اتریش وی را با سبک های طنزنویسی غربی آشنا کرده بود، و چون پس از بازگشت به ایران به آزادی خواهان و طرفداران مشروطیت پیوست، روشی بی سابقه در طنزنویسی فارسی به کار گرفت که با ذائقۀ ایرانی بسیار سازگار بود. دهخدا را پیش گام سبک نوین طنزنویسی ایران دانسته اند. او مقالات چرند و پرند را با نام های مستعاری چون خرمگس، سگ حسن دَله و غلام گدا امضا می کرد؛ اما مشهورترین امضای او «دخو» بود، که خود اشاره به قزوینی بودن نویسنده دارد و در گویش قدیم قزوین منحوت عنوان «دهخدا»ست؛ که بعدها معنای اصلی خود را از دست داده و مفهومی توأم با تحقیر و شوخی به خود گرفته است. مجموعۀ این مقالات به صورت کتاب، پس از درگذشت علامه دهخدا، چندبار با عنوان چرند و پرند چاپ شده است.