چاه زمزم

[ویکی فقه] چاه زمزم، از دیگر آثار مسجد الحرام است که با نامهای چاه اسماعیل، حفیرة عبدالمطلب، شفاء سقم، عافیه، میمونه، طعم، برکة، برة و... شناخته می شود.
این چاه در قسمت شرقی مسجدالحرام قرار دارد و همانند دیگر مشاهد حج ، از آثار ابراهیم، اسماعیل و هاجر است. در روایات اسلامی آمده است: پس از آنکه ابراهیم علیه السّلام ، همسر و فرزندش را ترک کرد، تشنگی بر آنها چیره شد و خداوند به وسیله جبرئیل ، چاه زمزم را برای حفظ جان اسماعیل علیه السّلام و هاجر پدید آورد. بدین صورت، چاه زمزم آیتی از آیات الهی است. این چاه در آغاز، منبع تامین آب مکه بود و پس از آن چاه های دیگری در مکه و اطراف آن ایجاد شد. عرب ها برای این چاه تقدس بسیار قائل بودند و حتی می گویند که ساسان بن بابکان جد سلسله ساسانی نیز از این چاه آب نوشیده است! این را نشانی از آن دانسته اند که ایرانیان هم برای زمزم حرمتی قائل بوده اند.
اهمیت زمزم
وجود این چاه و اهمیت آن برای مردم مکه سبب شده بود تا در قریش منصب سقایت به وجود آید. این منصب در اوان ظهور اسلام ، در دست عباس عموی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم بود. گفته شده که در جاهلیت مدت زمانی این چاه پر شده بود و عبدالمطلب آن را از نو گشود. از آن زمان تا به امروز این چاه مورد استفاده قرار می گیرد، گرچه آب آن، کم و زیاد می شود.
آب زمزم در روایات
در روایات اهل بیت علیهم السّلام ، نوشیدن از آب زمزم سفارش شده و همه مسلمانان به متبرک بودن آن باور دارند. امام علی علیه السّلام فرمود: ماء زمزم خیر ماء علی وجه الارض؛ آب زمزم، بهترین آب روی زمین است. روایات موجود نشان می دهد که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم و امامان علیهم السّلام به طور معمول بعد از طواف، از آب زمزم استفاده می کردند. اکنون برخی از شرکت های عمرانی یا خدماتی در کشور سعودی، ظرف هایی از آب زمزم را به عنوان هدیه در اختیار حجاج قرار می دهند. هنگامی که بنی عباس سقایت را حق خانوادگی خویش می دانستند، قبه ای بر روی زمزم ساخته بودند که قرن ها برپا بود و پیوسته بازسازی می شد. در طرح توسعه ای که در عهد سعودی ها به اجرا در آمد، به هنگام تخریب قبه مقام ابراهیم ، ساختمان چاه زمزم هم خراب شد و تنها پلکانی برای رفتن به زیرزمین و استفاده از آب ساخته شد. و همچنین آب زمزم به وسیله لوله کشی به خارج از مسجدالحرام انتقال داده شد. در حال حاضر، مرکز تجمع این آب، تصفیه و تلفیق آن با آبهای دیگر در یک مجتمع بزرگی در منطقه کدی انجام می شود و از آنجا با ماشین یا لوله کشی به نقاط دیگر انتقال داده می شود.

[ویکی اهل البیت] چاه زمزم به نامهای دیگری مانند «چاه اسماعیل»، «حفیرة عبدالمطلب»، «شفاء سقم»، «عافیه»، «میمونه»، «طعم»، «برکه»، «بره» و... شناخته می شود.
در گذشته، این چاه آب مکه را تامین می کرد؛ گرچه بعدها چاههای دیگری نیز در مکه و اطراف آن ایجاد شد. عربها برای این چاه تقدس بسیار قائل بودند و حتی گویند که ساسان بن بابکان جد سلسله ساسانی نیز از این چاه آب نوشیده است! وجود این چاه و اهمیت آن برای مردم مکه باعث شد تا در قریش منصب سقایت به وجود آید. این منصب در اوان ظهور اسلام، در دست عباس عموی پیامبر صلی الله علیه و آله بود. گفته شده که در جاهلیت مدت زمانی این چاه پر شده بود و سپس عبدالمطلب آن را از نو گشود.
از آن زمان تا به امروز این چاه مورد استفاده قرار می گیرد، گرچه هر از گاهی آب آن پایین و بالا می شود. در روایات اهل بیت علیهم السلام، نوشیدن از آب زمزم سفارش شده و همه مسلمانان به متبرک بودن آن باور دارند. اکنون دولت سعودی نیز ظرفهایی از آب زمزم را به عنوان هدیه در اختیار حجاج قرار می دهد.
هنگامی که بنی عباس سقایت را حق خانوادگی خویش می دانستند، قبه ای بر روی زمزم ساختند که قرنها برپا بود و بازسازی می شد. در طرح توسعه ای که در عهد سعودی ها به اجرا درآمد، در کنار تخریب قبه مقام ابراهیم، ساختمانی نیز که بر چاه زمزم بود، خراب شد و تنها پلکانی برای رفتن به زیرزمین و استفاده از آب نصب گردید. به علاوه، آب زمزم به وسیله لوله کشی به خارج از مسجدالحرام انتقال داده شد.
چاه زمزم در مقابل ضلع حجرالاسود و در جنوب مقام ابراهیم قرار گرفته است. بنایی بر چاه ساخته شده است؛ به طوری که زاویه شمال غربی آن مقابل حجرالاسود و به فاصله 12 متری آن قرار دارد.
پیدایش این چاه به روزگار حضرت ابراهیم علیه السلام بازمی گردد. چون ذخیره آب و غذا به پایان رسید، هاجر محل اقامت خود را رها کرد و میان دو کوه صفا و مروه از این سو بدان سو دوید تا مگر آبی بیابد. بعد از هفت بار تلاش ناامید به سوی اسماعیل بازگشت؛ در حالی که اسماعیل با پاهای خود به زمین می زد ناگهان آب از زیر پای اسماعیل جوشید و چاه زمزم نمایان شد.
هاجر از این بیم که مبادا تا آوردن مشک این آب از میان برود. بر گرد آن با خاک حصاری ساخت. هم چنان که گفته می شود پس از این که آب از چشمه جوشید ابراهیم علیه السلام چاه را حفر کرد.
چاه زمزم یکی از برجسته ترین آثار مسجدالحرام است که در اعماق آن سه چشمه قرار دارد. چشمه ای در جوار زاویه حجرالاسود. چشمه ای در جوار کوه ابی قبیس و صفا و چشمه ای مقابل مروه وجود دارد. چاه زمزم همچنین دو حوضچه داشت؛ یکی از آن ها میان چاه و زاویه حجرالاسود قرار دارد؛ که از آن آب نوشیده می شود؛ و دومی در پشت آن قرار دارد و دارای مجرایی است که آب از طریق آن از باب صفا خارج می شود. به طوری که مردم برای وضو از آن استفاده می کنند و آب اضافه به چاه می ریزد که روی آن دریچه ای قرار ندارد. محل آبیاری میان زاویه حجرالاسود و زمزم و آنچه که به منطقه صفا ملحق می شود قرار داشت.