رشته پیامها درباره یِ نشانه مصدریِ " - ختَن" :
پیامِ شماره 2:
اکنون به گروه دیگری از ریشه ها می پردازیم که دارایِ صفت مفعولی - گذشته یِ انجامیده به " - ختَ:xta - " هستند.
آن دسته از ریشه هایِ اوستایی که به " - ک : k - " می انجامند، دارایِ کُنونه یِ انجامیده به " - چَ:ča یا - چ: č " و صفت مفعولی - گذشته یِ پایان یافته با " - ختَ: - xta" هستند. از همین رو، آنها را در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی با نشانه یِ مصدری " - ختَن: xtan - " می شناسیم.
... [مشاهده متن کامل]
نکته1:در زبانِ پارسیِ کُنونی همگیِ کارواژه هایی که از ریشه هایِ اوستاییِ انجامیده به " - ک" برآمده اند، با بُنهای کُنونی " - ز" و صفتهایِ مفعولی - گذشته یِ " - خته" پایان می یابند ( به نمونه هایِ پایین بنگرید ) .
نکته 2: فراموش نکنید که ( بنابر پسگشتِ 1 ) گاه یک ریشه در زبانِ اوستایی دارایِ چندین کُنونه ( =بُن کنونی ) است و ما آنی را برمی گزینیم که به پیامِ ما و پیوستگیِ زبانهای اوستایی - پارسی میانه - کُنونی پیوند دارد. )
من در اینجا نمونه هایی می آورم تا خواننده اندریافتِ درستی از پیوستگیِ زبانهای ایرانیِ کهن ( اوستایی - پارسی ) داشته باشد:
1 - ریشه اوستایی: وَک:vak/ کُنونه : اوچ:uč / مفعولی - گذشته = اوختَ:uxta، وَختَ:vaxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - ُ کُنونی = واختن با بُن کنونیِ " واز "، آواختن ( = آ. واختن/آ. واز ) ، نواختن ( =نِ. واختن/نِ. واز ) ، و. . . ؛
( از آنجایی که ریشه یِ اوستاییِ " وَک:vak" با ریشه اوستایی " اَئوک:aok" که صفت مفعولی - گذشته یِ آن " اوختَ:uxta" بوده است، پیوند دارد، کُنونه یِ آن هم به ریختِ " اوچ:uč" و هم " وَچ:vač/وَچَ: vača " بازآمدنی است. در اینجا دگرگونیِ آواییِ " وَ:va" و " او:u، ao " رُخ داده است که در زبانهایِ آریایی ( اوستایی، پارسی ) فراگیر بوده است. )
2 - ریشه اوستایی : پَک:pak/ کُنونه : پَچَ:pača/ مفعولی - گذشته: پَختَ:paxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : پختن با بُن کُنونی " پَز "، پزآفتن - پزآم و. . . ؛
3 - ریشه اوستایی : موک:muk/ کُنونه: موچَ:muča/ مفعولی - گذشته : موختَ:muxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : موختن با بُن کُنونی " موز " ، فَرموختن ( فر. موختن/فر. موز ) ، پدموختن ( پد. موختن/پد. موز ) آموختن ( آ. موختن/آ. موز ) ، هم موختن ( هم. موختن/هم موز ) ، مُختار ( =موخت. ار ) و. . . ؛
4 - ریشه اوستایی: هَک:hak /کُنونه : هَچَ:hača/ مفعولی - گذشته: هَختَ:haxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : هاختن با بُن کُنونی " هاز " و. . . ؛
5 - ریشه اوستایی : سَئوک:saok/ کُنونه : سَئوچَ:saoča/ مفعولی - گذشته: سوختَ:suxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : سوختن با بُن کُنونی " سوز" و. . . ؛
6 - ریشه اوستایی: رَئوک:raok/ کُنونه: رئوچَ:raoča/ مفعولی - گذشته: روختَ:ruxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : روختن با بُن کُنونی " روز" ، افروختن ( =اف. روختن/اف. روز ) و. . . ؛
7 - ریشه اوستایی: رئیک:raek/ کُنونه: رئیچَ:raeča/ مفعولی - گذشته : ریختَ:rixta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : "ریختن" با بُن کنونی " ریز " و. . . ؛
8 - ریشه اوستایی : تَک:tak / کُنونه : تَچَ:tača/ مفعولی - گذشته : تَختَ:taxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی :
پارسیِ میانه - پهلوی:"تَختَن/تَچیتَن" و سببیِ آن " تَچینیتَن "و سپس "تختَن، تَزیدن" با بُن کنونیِ " تَز"/ تاختن با بُن کنونی " تاز" و. . . ؛
9 - ریشه اوستایی: سَک:sak/کُنونه: سَچَ:sača/ مفعولی - گذشته : سَختَ:saxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : "ساختن" با بُن کنونی "ساز" و. . . ؛
10 - ریشه اوستایی: وَرک:varək/کُنونه:وَرچَ:varəča/مفعولی - گذشته: . . . ؛
و . . . .
نکته3: چنانکه از نمونه ها دیده می شود، در گذرِ زمان از اوستایی به پارسیِ نوین دگرگونیِ آواییِ " چ/ز" در کُنونه ها ( بُنهای کُنونی ) رُخ داده است.
نکته 4: ما در نمونه هایِ بالا روشِ " ساخت" را بکارگیری کردیم که زبانشناسان نیز از آن بهره می گیرند.
نکته 5: گروهِ دیگری از ریشه هایِ اوستایی که به " - گ:g - " می انجامند و به ریختِ " - َ نگ : ang - " نیستند و دارایِ مفعولی - گذشته " - ختَ:xta - " هستند در پیامِ پسین ( =پیام شماره 3 ) در آینده بررسی خواهند شد.
پسگشتها:
1 - فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن ( کریستین بارتولومه )
( نمونه هایی از آنها را می توان در وانگاره ( =تصویر ) هایِ زیر دید. )
پیامِ شماره 2:
اکنون به گروه دیگری از ریشه ها می پردازیم که دارایِ صفت مفعولی - گذشته یِ انجامیده به " - ختَ:xta - " هستند.
آن دسته از ریشه هایِ اوستایی که به " - ک : k - " می انجامند، دارایِ کُنونه یِ انجامیده به " - چَ:ča یا - چ: č " و صفت مفعولی - گذشته یِ پایان یافته با " - ختَ: - xta" هستند. از همین رو، آنها را در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی با نشانه یِ مصدری " - ختَن: xtan - " می شناسیم.
... [مشاهده متن کامل]
نکته1:در زبانِ پارسیِ کُنونی همگیِ کارواژه هایی که از ریشه هایِ اوستاییِ انجامیده به " - ک" برآمده اند، با بُنهای کُنونی " - ز" و صفتهایِ مفعولی - گذشته یِ " - خته" پایان می یابند ( به نمونه هایِ پایین بنگرید ) .
نکته 2: فراموش نکنید که ( بنابر پسگشتِ 1 ) گاه یک ریشه در زبانِ اوستایی دارایِ چندین کُنونه ( =بُن کنونی ) است و ما آنی را برمی گزینیم که به پیامِ ما و پیوستگیِ زبانهای اوستایی - پارسی میانه - کُنونی پیوند دارد. )
من در اینجا نمونه هایی می آورم تا خواننده اندریافتِ درستی از پیوستگیِ زبانهای ایرانیِ کهن ( اوستایی - پارسی ) داشته باشد:
1 - ریشه اوستایی: وَک:vak/ کُنونه : اوچ:uč / مفعولی - گذشته = اوختَ:uxta، وَختَ:vaxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - ُ کُنونی = واختن با بُن کنونیِ " واز "، آواختن ( = آ. واختن/آ. واز ) ، نواختن ( =نِ. واختن/نِ. واز ) ، و. . . ؛
( از آنجایی که ریشه یِ اوستاییِ " وَک:vak" با ریشه اوستایی " اَئوک:aok" که صفت مفعولی - گذشته یِ آن " اوختَ:uxta" بوده است، پیوند دارد، کُنونه یِ آن هم به ریختِ " اوچ:uč" و هم " وَچ:vač/وَچَ: vača " بازآمدنی است. در اینجا دگرگونیِ آواییِ " وَ:va" و " او:u، ao " رُخ داده است که در زبانهایِ آریایی ( اوستایی، پارسی ) فراگیر بوده است. )
2 - ریشه اوستایی : پَک:pak/ کُنونه : پَچَ:pača/ مفعولی - گذشته: پَختَ:paxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : پختن با بُن کُنونی " پَز "، پزآفتن - پزآم و. . . ؛
3 - ریشه اوستایی : موک:muk/ کُنونه: موچَ:muča/ مفعولی - گذشته : موختَ:muxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : موختن با بُن کُنونی " موز " ، فَرموختن ( فر. موختن/فر. موز ) ، پدموختن ( پد. موختن/پد. موز ) آموختن ( آ. موختن/آ. موز ) ، هم موختن ( هم. موختن/هم موز ) ، مُختار ( =موخت. ار ) و. . . ؛
4 - ریشه اوستایی: هَک:hak /کُنونه : هَچَ:hača/ مفعولی - گذشته: هَختَ:haxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : هاختن با بُن کُنونی " هاز " و. . . ؛
5 - ریشه اوستایی : سَئوک:saok/ کُنونه : سَئوچَ:saoča/ مفعولی - گذشته: سوختَ:suxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : سوختن با بُن کُنونی " سوز" و. . . ؛
6 - ریشه اوستایی: رَئوک:raok/ کُنونه: رئوچَ:raoča/ مفعولی - گذشته: روختَ:ruxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : روختن با بُن کُنونی " روز" ، افروختن ( =اف. روختن/اف. روز ) و. . . ؛
7 - ریشه اوستایی: رئیک:raek/ کُنونه: رئیچَ:raeča/ مفعولی - گذشته : ریختَ:rixta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : "ریختن" با بُن کنونی " ریز " و. . . ؛
8 - ریشه اوستایی : تَک:tak / کُنونه : تَچَ:tača/ مفعولی - گذشته : تَختَ:taxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی :
پارسیِ میانه - پهلوی:"تَختَن/تَچیتَن" و سببیِ آن " تَچینیتَن "و سپس "تختَن، تَزیدن" با بُن کنونیِ " تَز"/ تاختن با بُن کنونی " تاز" و. . . ؛
9 - ریشه اوستایی: سَک:sak/کُنونه: سَچَ:sača/ مفعولی - گذشته : سَختَ:saxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : "ساختن" با بُن کنونی "ساز" و. . . ؛
10 - ریشه اوستایی: وَرک:varək/کُنونه:وَرچَ:varəča/مفعولی - گذشته: . . . ؛
و . . . .
نکته3: چنانکه از نمونه ها دیده می شود، در گذرِ زمان از اوستایی به پارسیِ نوین دگرگونیِ آواییِ " چ/ز" در کُنونه ها ( بُنهای کُنونی ) رُخ داده است.
نکته 4: ما در نمونه هایِ بالا روشِ " ساخت" را بکارگیری کردیم که زبانشناسان نیز از آن بهره می گیرند.
نکته 5: گروهِ دیگری از ریشه هایِ اوستایی که به " - گ:g - " می انجامند و به ریختِ " - َ نگ : ang - " نیستند و دارایِ مفعولی - گذشته " - ختَ:xta - " هستند در پیامِ پسین ( =پیام شماره 3 ) در آینده بررسی خواهند شد.
پسگشتها:
1 - فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن ( کریستین بارتولومه )
( نمونه هایی از آنها را می توان در وانگاره ( =تصویر ) هایِ زیر دید. )
رشته پیامهایی درباره یِ نشانه یِ مصدریِ " - ختَن" :
( برایِ دیدنِ همگیِ پیامها به زیرواژه یِ " ختَن" یا " پیوستگی زبانهای اوستایی و پارسی" از همین تارنما مراجعه کنید. )
پیامِ شماره 1:
ریشه هایِ اوستاییِ پایان یافته با " - َ نگ : ang - " دارایِ کُنونه یِ انجامیده به " - َ نجَ:ənǰa/anǰa" و صفت مفعولی - گذشته انجامیده به " - ختَ:xta - " بوده اند.
... [مشاهده متن کامل]
1 - ریشه " هَنگ:hang" دارایِ کُنونه یِ " هَنجَ:hanǰa" و صفت مفعولی - گذشته یِ " هَختَ:haxta" بوده است.
ما در زبانِ پارسی واژه یِ " فرهنگ ( فر. هنگ ) " را داریم که از پیشوند " فر" به همراه ریشه " هنگ" ساخته شده است.
کارواژه یِ " فرهَختن/فرهنجیدن" با بُن کُنونی " فرهنج" را داشته ایم و داریم. ( کارواژه هایِ دیگری همچون : هَختن، آهَختن/آهنجیدن و. . . " هم هستند؛ "هَختن" به ریختِ " هیختن" نیز در زبانِ پارسی امده است. )
2 - ریشه اوستایی " درنگ:drang" دارایِ کُنونه " درنجَ:drənǰa" و صفت مفعولی - گذشته " درختَ:draxta" بوده است.
ما در زبانِ پارسی هم واژه یِ " درنگ" و هم واژه یِ " درنجیدن" را داریم.
3 - اکنون به واژه یِ " ایرنگ:erang" می پردازیم. ما واژگانِ " ایرَنگ، ایرنج، ایرَختن" را در زبانِ پارسیِ میانه داشته ایم. به روشنی، این واژگان ریختاری بمانند 1 و 2 در بالا دارند. پس برپایه گزینه هایِ 1و 2 به شیوه ساختنی درمی یابیم که
"ایرَنگ" ریشه بوده است؛ " ایرَنجَ:eranǰa" کُنونه یا همان بُن کُنونی بوده است که در زبانِ پارسیِ میانه به ریختِ " ایرَنج" درآمده و صفت مفعولی - گذشته یِ آن ( به ریختِ اوستایی ) " ایرَختَ:eraxta" بوده است؛از همین رو، کارواژه یِ " ایرَختن" را در زبانِ پارسیِ میانه داریم.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
کارواژه هایِ دیگری در زبانِ پارسیِ میانه بمانندِ
" آشیختَن" با بُن کُنونیِ " آشینج" ( پیشوندِ " آ " و ریشه " . . . " )
"ویشیختن/ویشینجیدن" با بُن کُنونیِ " ویشینج" ( پیشوندِ " وی" و ریشه " . . . " )
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ کُنونی: گُشیختن/گُشینجیدن با بُن کنونی گُشینج )
" پَشیختَن/پَشینجیدن" با بُن کُنونی " پَشینج" ( پیشوندِ " پ" و ریشه " . . . " )
" سَختن/سَنجیدن" با بُنِ کُنونی " سَنج" ( از ریشه " سَنگ" )
" نیهَختن/نیهیختن" با بُن کُنونی " نیهَنج" ( پیشوندِ " نی" و ریشه " هَنگ" ( گزینه 1 در بالا ) )
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ کُنونی: نِهَختن/نِهیختن با بُن کنونی نِهَنج )
ریختهایی بمانندِ گزینه هایِ 1 - 3 را دارند.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پسگشتها:
رویبرگهای 30 و 31 از نبیگ "فرهنگنامه کوچک پهلوی" ( دیوید مک کنزی )
ستونهایِ 772 و 1745 از نبیگ " فرهنگنامه زبان ایرانی کهن" ( کریستین بارتولومه )
( برایِ دیدنِ همگیِ پیامها به زیرواژه یِ " ختَن" یا " پیوستگی زبانهای اوستایی و پارسی" از همین تارنما مراجعه کنید. )
پیامِ شماره 1:
ریشه هایِ اوستاییِ پایان یافته با " - َ نگ : ang - " دارایِ کُنونه یِ انجامیده به " - َ نجَ:ənǰa/anǰa" و صفت مفعولی - گذشته انجامیده به " - ختَ:xta - " بوده اند.
... [مشاهده متن کامل]
1 - ریشه " هَنگ:hang" دارایِ کُنونه یِ " هَنجَ:hanǰa" و صفت مفعولی - گذشته یِ " هَختَ:haxta" بوده است.
ما در زبانِ پارسی واژه یِ " فرهنگ ( فر. هنگ ) " را داریم که از پیشوند " فر" به همراه ریشه " هنگ" ساخته شده است.
کارواژه یِ " فرهَختن/فرهنجیدن" با بُن کُنونی " فرهنج" را داشته ایم و داریم. ( کارواژه هایِ دیگری همچون : هَختن، آهَختن/آهنجیدن و. . . " هم هستند؛ "هَختن" به ریختِ " هیختن" نیز در زبانِ پارسی امده است. )
2 - ریشه اوستایی " درنگ:drang" دارایِ کُنونه " درنجَ:drənǰa" و صفت مفعولی - گذشته " درختَ:draxta" بوده است.
ما در زبانِ پارسی هم واژه یِ " درنگ" و هم واژه یِ " درنجیدن" را داریم.
3 - اکنون به واژه یِ " ایرنگ:erang" می پردازیم. ما واژگانِ " ایرَنگ، ایرنج، ایرَختن" را در زبانِ پارسیِ میانه داشته ایم. به روشنی، این واژگان ریختاری بمانند 1 و 2 در بالا دارند. پس برپایه گزینه هایِ 1و 2 به شیوه ساختنی درمی یابیم که
"ایرَنگ" ریشه بوده است؛ " ایرَنجَ:eranǰa" کُنونه یا همان بُن کُنونی بوده است که در زبانِ پارسیِ میانه به ریختِ " ایرَنج" درآمده و صفت مفعولی - گذشته یِ آن ( به ریختِ اوستایی ) " ایرَختَ:eraxta" بوده است؛از همین رو، کارواژه یِ " ایرَختن" را در زبانِ پارسیِ میانه داریم.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
کارواژه هایِ دیگری در زبانِ پارسیِ میانه بمانندِ
" آشیختَن" با بُن کُنونیِ " آشینج" ( پیشوندِ " آ " و ریشه " . . . " )
"ویشیختن/ویشینجیدن" با بُن کُنونیِ " ویشینج" ( پیشوندِ " وی" و ریشه " . . . " )
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ کُنونی: گُشیختن/گُشینجیدن با بُن کنونی گُشینج )
" پَشیختَن/پَشینجیدن" با بُن کُنونی " پَشینج" ( پیشوندِ " پ" و ریشه " . . . " )
" سَختن/سَنجیدن" با بُنِ کُنونی " سَنج" ( از ریشه " سَنگ" )
" نیهَختن/نیهیختن" با بُن کُنونی " نیهَنج" ( پیشوندِ " نی" و ریشه " هَنگ" ( گزینه 1 در بالا ) )
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ کُنونی: نِهَختن/نِهیختن با بُن کنونی نِهَنج )
ریختهایی بمانندِ گزینه هایِ 1 - 3 را دارند.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پسگشتها:
رویبرگهای 30 و 31 از نبیگ "فرهنگنامه کوچک پهلوی" ( دیوید مک کنزی )
ستونهایِ 772 و 1745 از نبیگ " فرهنگنامه زبان ایرانی کهن" ( کریستین بارتولومه )
