پیمان عمومی

[ویکی فقه] پیمان عمومی یا موادعه یهود از مهم ترین کوشش های پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم برای شکل دهی یک نظام سیاسی است. پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلّم برای شکل دهی جامعه اسلامی بر پایه آموزه های وحی، معاهده ای را با توجه به وضعیت جامعه ساده اسلام آن روز با همه گروه های مدینه تدوین کردند که از چارچوب یک قانون اساسی برخوردار است.
پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم از آغاز ورود به مدینه در تلاش بود تا با ابزارهای گوناگون اجتماعی، تعصب های قبیله ای را به همدلی و یگانگی در حفظ جامعه نوپای اسلامی تبدیل کند؛ زیرا زمینه هایی دیرپا برای اختلاف و درگیری میان ساکنان مدینه در آن عصر وجود داشت. پیمان های گوناگون میان گروه های مختلف مدینه، از درگیری و رقابت کهن میان اوس و خزرج و نیز میان قبایل یهودی با یکدیگر و میان آنان و اهل یثرب نشان داشت. افزون بر این پیشینه پر تنش در یثرب، ورود گروهی از مسلمانان مکی، یعنی مهاجران، زمینه های چالش و تنش را افزایش می داد. وفا به عهد، یکی از ارزش های روزگار جاهلیت بود که برای عرب بسیار اهمیت داشت. این ارزش در آثار ادبی باقی مانده از آنان نیز آشکار است. و نقض پیمان یک ننگ برای جامعه آن روز به شمار می رفت.
فصل اول: پیمان های پیامبر
با توجه به زمینه فرهنگی که پیمان در میان اعراب داشت، پیامبر اسلام در مدینه با بهره گیری از پیمان برادری میان مهاجران و انصار مدینه و نیز پیمان نامه عمومی میان مسلمانان و غیر مسلمانان ساکن آن، به جامعه جوان اسلام استقلال و هویتی فراقبیله ای و فرادینی بخشید تا مسلمانان در یک حلقه تنگ تر، نخست در میان خودشان و سپس در حلقه ای گسترده تر میان هموطنان خود، احساس وحدت و یگانگی در برابر تهدیدات احتمالی جامعه اسلامی کنند. ایشان با این ابتکار، تهدید وجود اقلیت های مخالف را تبدیل به فرصتی برای تبلیغ اسلام در میان آنان و نشان دادن روح اسلام به یهود کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم پس از هجرت به مدینه، برخوردهای گوناگونی با یهودیان این شهر داشته که از این میان، جنگ های آن حضرت با بنی قینقاع، بنی نضیر، بنی قریظه و خیبرشهرت یافته است. هم چنین آن حضرت سریه هایی برای کشتن برخی چهره های مفسد یهودی اعزام نموده اند، از طرفی هم پیامبر بعد از ورود به مدینه با گروه های زیادی پیمان بستند؛ لیکن درباره برخوردهای مسالمت آمیز میان رسول خدا و یهودیان کمتر سخن به میان آمده است. تنها دو مورد از این قراردادها به طور کامل ثبت شده که یکی مربوط به همه گروه های مدینه است و به پیمان عمومی و موادعه یهود معروف شده و دیگری مخصوص سه طایفه بنی نضیر، بنی قریظه و بنی قینقاع است. با این که مورخان به مناسبت های مختلف به قراردادهای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم با یهود اشاره کرده اند اما به متن آن ها چندان توجهی نشده است مثلا هنگام گزارش جنگ های آن حضرت با سه گروه یهود می گویند: پیامبر با آنان پیمانی داشت که نادیده گرفتند ولی مواد آن را بیان نکرده اند.
فصل دوم: پیمان عمومی
مهم ترین و جامع ترین قرارداد بین المللی در اسلام، پیمانی است که به وسیله پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم ، بین مسلمانان، مشرکان و یهود منعقد شده و به پیمان عمومی و موادعه یهود معروف شده است. بر اساس این پیمان، رابطه بین مسلمانان ـ اعم از مهاجر و انصار ـ و رابطه میان مسلمانان و یهود و همچنین رابطه میان مسلمانان و مشرکان و وظایف هر دسته مشخص گردید. هدف اساسی این پیمان حفظ امنیت و همزیستی مسالمت آمیز همه جوامع گوناگونی است که در مدینه می زیسته اند. بستن این پیمان، تلاشی برای شکل گیری جبهه ای واحد در مدینه در برابر مشرکان مکه بود و فرصتی مناسب را در اختیار مسلمانان نهاد تا با آسودگی از درگیری های داخلی به پی ریزی جامعه اسلامی بپردازند. بر خلاف چهره خشونت گرایی که دشمنان اسلام از آن نشان می دهند، این پیمان نشان سیاست مسالمت آمیزی است که اسلام در روابطش با ادیان دیگر دنبال می کرد و نشان می دهد که نخستین حرکت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم در برخورد با ادیان، معاهده و صلح و پیام دوستی بود. کهن ترین منابع این پیمان نامه که صحیفه مدینه یا قانون اساسی مدینه نیز خوانده شده،سیره ابن هشام (م. ۲۱۴ق.) و کتاب الاموال ابوعبیده قاسم بن سلام (م. ۲۲۴ق.) است؛ هر چند در متون کهن دیگر نیز می توان شواهد و اشاراتی در باره نسخه هایی دیگر از آن یافت. خلاصه ای از این پیمان نامه در دو کتاب از کتب چهارگانه شیعه نیز یافت می شود.
← متن پیمان
...