پیشکش

[ویکی فقه] پیشْکَش، «تقدیمی» یا «هدیه » ای که شخص فرودست یا کوچک تر به شخص فرادست یا بزرگ تر می دهد. پیشکش در فارسی متأخر ممکن است برابر واژۀ پهلوی «dāšn» (داشْن/ داشِن) باشد.
هرچند اصطلاح رسمی «پیشکش» و نیز «پیشکش نویس» بیشتر از دورۀ مغول در نظام دیوانی ایران بازشناخته می شود، شواهد بسیار، از اسناد مکتوب گرفته تا نقوشی که تفسیر و تحلیل شده اند، حکایت از آن دارد که رسم پیشکش کردن، از دوران بسیار کهن در ایران شناخته شده بوده است. این رسم بعدها در دربار خلفای مسلمان از نو باب شد.در دورۀ باستان، کشورهای زیرسلطۀ هخامنشیان اجناس یا نقدینه به عنوان هدیه یا خراج به حکومت مرکزی می پرداختند. این موضوع از بررسی نقوش تخت جمشید و اسناد برجا ماندۀ دیگر، به خوبی قابل دریافت است. افزون بر این، گفته می شود که پارسیان، اعتنا به رسم پیشکشی را گونه ای افتخار به شمار می آوردند و عدم رعایت آن را مایۀ شرمساری می دانستند. البته این موضوع که کالا یا نقدینۀ تقدیم شده، باید از قبیل پیشکش و یا از نوعی دیگر، مثلاً مالیات محسوب شود، کاملاً به اوضاع و احوال اهدا کننده بستگی داشت؛ برای مثال هرودت احتمال داده که بی اعتنایی کمبوجیه نسبت به هدایای اهالی یک شهر، به علت میزان اندک آن بوده است.
جایگزینی خراج بر پیشکش
به گزارش هرودت در زمان کورش و کمبوجیه تنها به دریافت پیشکش اکتفا می شد، و در عهد داریوش بود که نظام مالیات و خراج و قواعد آن تدوین شد و اجرا گردید؛ هر چند ممکن است مقصود وی به راستی آن نبوده باشد که در زمان کورش و کمبوجیه هیچ گونه مالیاتی اخذ نمی شده است. از این رو نظریه ای که بر اساس آن در دورۀ داریوش، مثلاً خراج به عنوان جای گزینی برای هدایا در نظر گرفته شده بود، ممکن است کاملاً نادرست باشد . افزون بر این، مطابق سنتی که بنیاد آن به کورش نسبت داده می شود، اقوام تابع امپراتوری ایران موظف بوده اند از میان انواع محصولات و فرآورده ها، مرغوب ترین آن ها را به دربار پادشاه ارسال کنند. ظاهراً برخی از اقلام را که هرودت در فهرستی به دست داده است، باید از همین قبیل به شمار آورد. ساتراپهای پادشاه موظف بودند این اقلام را گردآوری کنند و به مرکز بفرستند. این پیشکش ها جزو درآمدهای پادشاهی به شمار می آمد و به اقلام خراج افزوده می شد، و خودداری از تقدیم آن طبعاً مستلزم مجازات بوده است. با این همه، اثبات این موضوع که تا دوره های بعد، برخی اقوام، نه خراج، بلکه تنها هدیه تقدیم می کرده اند، محتمل است.
شیوه تقدیم پیشکشی
به هر تقدیر، شیوۀ تقدیم پیشکشی، از نظر کلی، چه داوطلبانه که گاه عملاً با نوعی فشار نیز همراه بود، و چه به انگیزۀ اعتقاد به ابعاد فرازمینیِ مقام پادشاه یا بخشیدن نوعی تقدس به آداب و سنن، محرکی برای کارکرد افراطی این رسم بوده است. اکنون با توجه به شواهد موجود، می توان چنین باور داشت که این آیین، دست کم در مواردی، صورتی کاملاً اجباری داشته است. اقلام مبالغه آمیزی که در مقادیر این پیشکش ها در منابع گوناگون آمده است، و نیز اسنادی که حکایت از معاملات پولی و سوداگری های فرصت طلبانه در این امر دارد، گویای آن است که این رسم وضعیتی نامتعارف به خود گرفته بود. همچنان که برخی اخبار مندرج در عهد عتیق را که از ناخشنودی قوم یهود از دریافت های اضافی حکایت دارد، ناظر به همین موارد می توان دانست. همچنین درک این نکته که الگوی روابط مالی میان شاه و رعایا، تا چه حد بر روابط میان ساتراپها و رعایا منطبق بوده است، می تواند به تصور ابعاد موضوع یاری رساند. در این میان، گزارش هایی نیز وجود دارد که از معافیت سرزمین پارس و بیرون بودن آن از دایرۀ اجبار به تقدیم هدایا و یا پرداخت خراج خبر می دهد. البته این امتیاز انحصاری، مانع از آن نبود که پادشاه، بنا به مقتضیات، گاه به برداشت برخی اقلام از درآمدهای آن منطقه دست زند.
زمان پرداخت پیشکشی
...