پیس

"بِشتَن" را در واژه ای همچون " سنگ نبشته" داریم.
بُنِ کُنونیِ واژه یِ " نیبیشتن ( نی. بیشتَن ) "، " نیبیس ( نی. بیس ) " بوده است که با جدایِشِ پیشوندِ باستانیِ " نی"، تکواژِ " بیس" برجای می ماند.
ولی اکنون پرسشی سربرمی آورد که "بیس، ویس، بیشتَن، بِشتَن، وِشتَن" از کجا آمده اند؟
پاسخ:
در اوستاییِ جوان " پَئِس" و در پارسیِ باستان " پَئیس" به چمهایِ زیر بوده اند:
1. 1 - رنگی کردن، رنگ کردن، رزیدن
1. 2 - آرایش کردن ( =آراستن ) ، زیور کردن، زینت دادن، تزئین کردن
" بیس/ویس" در واژگانِ " نیبیس ( نی. بیس ) ، نِبیس ( نِ. بیس ) ، نِویس ( نِ. ویس ) " برآمده از همین " پَئِس، پَئیس" در اوستایی - پارسیِ باستان هستند.
زابه یِ کُنیکیِ ( =صفت مفعولیِ ) " پَئِس" در اوستایی و " پَئیس" در پارسیِ باستان بِسامان" پیخشتَ"
و " پیشتَ " بوده اند که با برگردانِش به زبانِ پارسیِ کُنونی " بِشته یا وِشته"در واژگانی همچون "نِبِشته، نِوِشته" را خواهیم داشت.
بنواژه یِ ( =مصدرِ ) " پَئیس"، " پیشتَنَئی: pishtanaiy " بوده است که به روشنی با واژگانِ "بیشتَن ( پارسی میانه ) ، بِشتَن، وِشتن ( پارسیِ کُنونی ) " همریشه است.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 - "پَئِس/پَئیس" با پیشوندها:
" پَئِس/پَئیس" در اوستایی - پارسیِ باستان با دو پیشوندِ " فرَ" و " نی" آمده است:
با پیشوندِ " فرَ" به چمِ " آرایش کردن، زینت کردن، تزئین کردن" بوده است ( یَشتِ اوستا"Yt. 14. 27" ) . ( در واژه یِ " فرَپیخشتم" ) .
همچنین با پیشوندِ " نی" به چمِ " نِوشتن" بوده است. ( سنگنبشته یِ بیستون"Bh. 4. 8"، سنگنبشته یِ خشایارشاهِ بزرگ"X. 7. 3" ) ( در واژه یِ " نیپیشتَم" ) .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3 - واژه یِ " پیسیدَن" در زبانِ پارسیِ میانه:
افزون بر همه یِ آنچه گفته شد، ما در زبانِ پارسیِ میانه، واژه یِ " پیسیدن" با بُن کنونیِ " پیس" به چمِ "رزیدَن، آراستن" را داشته ایم که به روشنی با واژگانِ " پَئِس، پَئیس" در اوستایی - پارسیِ باستان همچم و همریشه است.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 - واژه یِ " پَئِسَ" در اوستایی به چمار ( =معنا ) هایِ زیر بوده است:
4. 1 - زیور، آرایش، پیرایه، تزئین، زینت
4. 2. 1 - جذامی، خوره دار/جذام، خوره، آکله ( بنابر نبیگِ "فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" )
4. 2. 2 - پیس، پیسی ( بنابر نبیگِ " فرهنگِ واژه هایِ اوستا" )
واژه یِ " پَئِسَ" در یَشتِ اوستا ( Yt. 5. 92 ) و وندیدادِ اوستا ( V. 2. 29 ) آمده است و به روشنی واژگانِ " پیس، پیسی" در زبانِ پارسی با واژه یِ " پَئِسَ" در اوستایی همریشه است.
همچنین واژه یِ " پَئِسَنگه" در اوستا به چمِ " زیور، با زیور، آرایش شده" آمده است.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پیشنهادِ1:
بنابر آنچه در ( 3 ) آمد، می توان کارواژه یِ " پیساندَن" ( گذرایِ کارواژه یِ "پیسیدن" ) را به چمِ " آرایش کردن" گرفت و به جایِ " لوازم آرایشی" از واژگانِ " پیسانه، پیسانه ها/پیسانِگان" و به جایِ " آرایشگر" از واژه یِ " پیسانِشگر ( پیسان. ِش. گر ) بهره برد؛ به یاد داشته باشید هنگامیکه " کسی چهره اش را می آراید" برابر با این است که بگوییم " کسی چهره اش را می پیسد" ولی هنگامیکه " کسِ دیگری" فرآیندِ آرایشگری را انجام می دهد باید گفت: فردِ x چهره یِ فردِ y را می پیساند؛ بمانندِ کارواژه هایِ " خوردَن/خوراندن".
پیشنهادِ 2:
بنابر ( 3 ) ، ( 4 ) و پیشنهاد ( 1 ) در بالا می توان با بکارگیریِ پیشوندهایی همچون ( وی/گُ ، آز و . . . ) بر رویِ کارواژه یِ " پیسیدَن" به نوواژگانی دست یافت.
پیشنهادِ 3:
پس از پِی بَرِش به ریشه یِ واژه یِ "نوشتن ( نِ. وِشتَن ) " در بالا و بنابر چمارهایِ 1. 1 و 1. 2، به آسانی می توان از واژگانِ " وِشتَن/بِشتَن" به همراهِ پیشوندهایِ " بَر، پَر، پیرا، فَر، در، اَن و. . . " نوکارواژگانی را پدید آورد.
نکته 1 :
در نبیگِ "فرهنگنامه یِ زبانِ ایرانیِ کهن"، کریستین بارتولومه هنگامِ ترگویشِ ریشه یِ واژه یِ "نوشتن" واقع در بالا بخشِ 2 ، در زبانِ آلمانی افزون بر پیشوندِ "nieder" از پیشوندِ " auf" نیز بهره گرفته است ( auf. schreiben، nieder. schreiben ) . پیشوندِ " نی/نِ" در زبانِ پارسی با پیشوندِ "nieder" در آلمانی همریشه و همچم هستند و کاراییِ یکسانی دارند.
پیشوندِ " auf" در زبانِ آلمانی کارکردِ "بر، بر رویِ " را در این زبان دارد.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پَسگَشتها:
رویبرگهایِ 867 و 868 از نبیگِ "فرهنگِ واژه هایِ اوستا"
بخشهایِ 817 و 818 از نبیگِ " فرهنگنامه یِ زبان ایرانی کهن" نوشته یِ " کریستین بارتولومه"
رویبرگِ 59 از نبیگِ "فرهنگنامه کوچک پهلوی"
تارنمایِ ویکیپدیا " فعل در زبانِ پارسیِ میانه"

پیس در زبان ترکی به معنی زشت و بد و" بد جور " معنی می دهد .
بو قارانلیق گئجه لرده قاپوموز پیس دُویولور
نه بیلیم ، بلکه اَجَل دیر دایانیب جان آپارا
ترجمه : در این شب های تاریک در خانه ی ما را بد جوری می زنند
شاید این اجل هست در جلو در خانه ی ما ایستاده تا جانی را با خود ببرد ( کلیات ترکی شهریار ، ایمان مشتریسی )

( کلیدر )
فرهنگ واژگان آذری
فیروز منصوری
نشر: هَزار کرمان
پیس/ pis : اتمام به زبان کودکانه
فرهنگ واژگان تبری
زیر نظر :
جهانگیر نصری اشرفی
نشر : احیاء کتاب