پیرعلی جامی

[ویکی فقه] پیرْ عَلیِ جامی (زنده در ۹۴۰ق/۱۵۳۳م)، خوش نویس قلم نستعلیق است. او را یکی از ۵ تن شاگردان سلطان علی مشهدی، و هم پایۀ خوش نویسان نامداری چون سلطان محمد خندان، سلطان محمدنور، زین الدین محمود و سلطان محمد ابریشمی شمرده اند.
قاضی احمد قمی که بخش بزرگی از نوشته هایش را از کتاب پیربوداق منشی برگرفته، نام وی را میرعلی جامی ثبت کرده است و او را به همراه ۴ تن خوش نویس یاد شده از «سرآمدان زمان و خوش نویسان دوران» می داند. اما تذکره نویس هم عصر او مصطفی عالی که او نیز کتاب خود را در ۹۹۵ق/۱۵۸۷م بر پایۀ تذکرۀ محمد قطب الدین یزدی نوشته، جایگاه وی را در خوش نویسی با مقام عبدالرحمان جامی در دانش و سخنوری یکسان دانسته است و او را در قلمرو خوش نویسی استادی مجرد (بی همتا) می خواند.
گزارش گزافه آمیز از جایگاه پیرعلی
عالی در توصیف حسن خط پیرعلی جامی حکایتی به نقل از میرعلی هروی (خوش نویس نامدار و استاد بی چون و چرای قلم نستعلیق) در کتابش آورده، می نویسد: میرعلی گفته است که «از نگریستن به حرف «ع» در مفردات وی (پیرعلی) چشمم خیره... و اشک از چشمانم جاری و کوکبم تیره شد». عالی این نقل قول بی مأخذ را گواه مرتبۀ بلند او در خوش نویسی می داند. اما بیانی خط شناس بنام روزگار ما دربارۀ یک نسخۀ ظفرنامۀ کتابت شده به خط او می نویسد: اگر این اثر «رقم کامل نداشت، باور نمی کردم که این کاتب همان باشد که خط او، چشم میرعلی هروی را خیره کرده» است. گزارش گزافه آمیز و داستان خود ساختۀ مصطفی عالی در پیرامون جایگاه پیرعلی سبب لغزش پژوهشگران پس از او شده است. عالی می نویسد: همان گونه که عبدالرحمان جامی در فضل و دانش سرآمد و میر مجلس بود، پیرعلی نیز یگانۀ «قلمرو کتابت» بود.
مقایسه جامی با نوایی
این مقایسه سبب شده است که نویسندگان تذکره های خوش نویسان زندگی پیرعلی جامی و امیر علیشیر نوایی را به هم پیوند دهند، هرچند که هیچ نشانه ای از زیستن پیرعلی در هرات و دستگاه نوایی دردست نیست. او در رقم های خود به محل کتابت آثارش اشاره ای ندارد و دو اثر تاریخ دار او نزدیک به۴دهه پس از مرگ نوایی کتابت شده است. افزون بر این، امیر علیشیر نوایی در تذکرۀ مجالس النفائس خود که حاوی نام بیش از ۳۵۰ تن نامداران دانش و هنر معاصر خود اوست، از پیرعلی نام نمی برد. پس او نمی تواند «سال ها در سایۀ تربیت نوایی مرفه» زیسته باشد و یا به «حرمت پدرش (جامی) پروردۀ امیرعلیشیر» بوده باشد. پیرعلی در پایان نسخۀ دیوان نورالدین عبدالرحمان جامی شاعر نامدار ایرانی (د ۸۹۸ ق/۱۴۹۳م) خود را «بن عبدالرحمن جامی» می خواند. بیانی نخستین پژوهشگری است که برپایۀ این رقم، در جایی او را به «احتمال»، و در جای دیگر با ذکر «باید»، فرزند جامی شاعر دانسته است؛ در حالی که خود او می افزاید که هیچ یک از «مورخان» از فرزندی به این نام برای جامی یاد نکرده اند. او بر آن است که پیرعلی «شاید» فرزند عبدالرحمان جامی دیگری هم زمان با جامی شاعر و دانشمند مشهور باشد. بررسی زندگانی جامی این نظر بیانی را تأیید می کند؛ زیرا از ۴ تن پسران نورالدین عبدالرحمان جامی، ۳ تن در کودکی در گذشته اند و چهارمین آن ها نیز خواجه ضیاءالدین نام داشته است. با این همه، هنوز در برخی از تذکره های خوش نویسان معاصر این نسبت را می توان دید.
آثار علمی
...