پیرصدرالدین

[ویکی فقه] پیرصدرالدین، یکی از نخستین داعیان اسماعیلیه نزاری در شبه قاره هندوستان است.
پیرصدرالدین در اشاعه دعوت اسماعیلیه نزاری در هند و همچنین تشکیلات و سازمان آن دعوت نقش بسزایی داشت. این دعوت در هند به نام «سات پانت» یا راه حقیقی شهرت یافت.
وی که از اخلاف پیرشمس الدین بود پس از پدرش، پیرشهاب الدین، به ریاست دعوت سات پانت در هند رسید. اطلاعات موجود درباره پیرصدرالدین عمدتاً مبتنی است بر ادبیات دینی اسماعیلیان نزاری هندوستان، که گنان نامیده می شود. تألیف بسیاری از این گنانها را به پیرصدرالدین نسبت داده اند.
طبق این روایات، پیرصدرالدین در زمانی میان نیمه دوم قرن هشتم و دهه های آغازین قرن نهم می زیسته است. بدین ترتیب پیرصدرالدین با اسلام شاه، که در فهرست امامان اسماعیلیان نزاری (شاخه قاسم شاهی) مرتبه سی ام را دارد، معاصر بوده است.
پیرصدرالدین بسیاری از هندوهای طبقه یا کاست لوهانا را به کیش اسماعیلیه نزاری درآورد و به آن ها نام خوجه داد که از کلمه فارسی خواجه، به معنای ارباب، مشتق شده، و با واژه هندوی تاکور که به هندوهای لوهانا اطلاق می شد، هم معنی است.
پیرصدرالدین همچنین اولین جماعت خانه، محل عبادت نزاریه، را در کوتری در سند (در ایالت پنجاب کنونی در پاکستان) بنیان نهاد.
وی سپس دو جماعت خانه دیگر در پنجاب و کشمیر ساخت و برای آن ها مُکی (برگرفته از واژه سانسکریت مُکیا به معنای رئیس یا مهمترین) برگمارد.
بدین ترتیب پیرصدرالدین اساس تشکیلات جماعتی اسماعیلیان نزاری هند را، که از آن پس به خوجه ها شهرت یافتند، پی ریزی کرد.

← اشاعه دعوت سات پانت به گجرات
(۱) پیرزاده درگاه والا، تواریخ پیر، نوسری ۱۹۱۴ـ ۱۹۳۵، ج ۲ (گجراتی).
(۲) علی محمد ج چونارا، نورمبین، بمبئی ۱۹۳۶ (اردو).
(۳) علی محمد ج چونارا، بمبئی ۱۹۳۶ (گجراتی).
(۴) فرهاد دفتری، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره ای، تهران ۱۳۷۵ ش.

منبع
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «پیرصدرالدین»، شماره۲۹۳۶.
...