پوشینه

پوشینه یا کپسول ( به انگلیسی: capsule ) در میکروب شناسی در این مورد به کار می رود: پوشش لعاب مانند معمولاً از جنس پلی ساکارید که لایه ای محافظ به دور برخی باکتری ها می سازد مانند پنوموکوک و باسیلوس آنتراسیس.
کپسول باعث مقاومت باکتری به محیط اطراف می شود و برخی از آنتی بیوتیک ها مانند پنی سیلین با تخریب کپسول باکتری آن را از بین می برند.
کپسول باکتری ها اغلب در بیماریزایی آن ها نقش دارد و آنتی بادی علیه آن می تواند ایمنی زا باشد.
کپسول در باکتری های مختلف جنس های متفاوتی از خود نشان می دهند مانند: کپسولی از جنس قند یا کپسولی از جنس پروتئین و یا کپسولی از جنس گلیکوپروتئین است. کپسول حدوداً دارای قطری به اندازهٔ ۲۰ نانومتر است ولی در بعضی از باکتری ها قطر کپسول به ۱۵ تا ۱۸ نانومتر کاهش می یابد که میکرو کپسول نام دارد و در برخی از باکتری ها دارای قطری کمتر از ۱۵ نانومتر است که به دو صورت نمایان می شوند:
۱ - گلیکو کالیکس که جنس آن از گلیکو پروتئین است.
۲ - لایهٔ s که جنس آن از پروتئین است. گلیکو کالیکس و لایهٔ s چسبندگی بیشتری نسبت به کپسول از خود نشان می دهند.
کپسول ماده ای لزج است که اندازهٔ آن به محیط کشت میکروبی بستگی دارد. باکتری های بیماری زا در میان باکتری های تولیدکنندهٔ کپسول، کپسول های بزرگ تری دارند. جنس کپسول از پلی ساکارید است که در آب محلول و به صورت غیر یونی است. کپسول به عنوان یک سد اسمزی بین باکتری و محیط اطراف خود عمل می کند و در واقع نقش حفاظتی دارد. همچنین کپسول تحت عنوان مخزن ذخیرهٔ مواد غذایی یا دفع مواد زاید عمل می کند.
از وظایف مهم کپسول می توان:
۱ - ساختار ضد فاگوسیتوزی آن را نام برد، ولی اگر آنتی بادی ضد کپسولی پوشانده شوند، این خاصیت را از دست می دهد.
۲ - کپسول، در تهاجم باکتری های پاتوژن نقش دارد.
۳ - به علت اینکه بار کپسول های قندی منفی است و مقدار بار لکوسیت های بدن منفی است می توان نتیجه گرفت که این دو نسبت به هم خاصیت دافعه دارند.
۴ - خاصیت و تنوع آنتی ژنیک دارد و نام آنتی ژن آن k است.
۵ - نقش چسبندگی دارد.
در تعدادی از باکتری های بیماری زا، وجود کپسول به شدت بیماری زایی و عفونت زایی را افزایش می دهد و حتی ممکن است این بیماری زایی به علت وجود کپسول باشد به عنوان مثال: در استرپتوکوکوس پنومونیا اگر توانایی تولید کپسول در باکتری از بین رود، این باکتری غیر بیماری زا می شود. یک نوع بیماری وجود دارد به نام شدینگ کپسولی که توسط کپسول باکتری، فرد مبتلا می شود. به این صورت که در هنگام حملهٔ لکوسیت ها به باکتری، باکتری با حرکتی هوشمندانه کپسول خود را از دیواره جدا می سازد و لکوسیت ها درگیر آن کپسول می شوند و همین برای مهاجرت باکتری به نقاط دیگر برای تقسیم خود و بیماری زایی کافی ست.

پوشینه (capsule)
(یا: کپسول) نوعی میوۀ خشک، معمولاً با دانه های بسیار. از یک تخمدان، متشکل از دو یا چند برچۀ متصل به هم، حاصل می شود و برای رهاکردن دانه ها از هم تفکیک و باز می شود. این واژه برای توصیف ساختار حاوی اسپور خزه ها و جگرواشان نیز به کار می رود. ساختار اخیر در انتهای یک پایۀ طویل یا تار قرار می گیرد. پوشینه ها به روش های گوناگون باز (شکفته) می شوند: پوشینۀ برچه گشا یا تیغه گشا که در محل اتصال برچه ها باز می شود، مانند میوه گل حسرت؛ پوشینۀ خانگشا یا میان برچه گشا که براثر شکاف در وسط برچه ها باز می شود، مانند میوه زنبق و لاله؛ پوشینۀ تیغه شکن یا جداری که پس از شکافته شدن پوشینه ستونی مرکزی در وسط باقی می ماند، مانند میوه علف مار؛ و پوشینۀ منفذگشا، که با سوراخ های ریز یا منافذی باز می شود. این منافذ در میوۀ خشخاش در قسمت رأس کپسول قرار دارند و در میوۀ گل استکانی در نزدیکی قاعده واقع اند.