پوربهای جامی

لغت نامه دهخدا

پوربهای جامی. [ ب َی ِ ] ( اِخ ) از شعرای معروف خراسان ، مردی مستعد و فاضل بود. آباء و اجداد او قضات ولایت جام بوده اند و اومردی خوش طبع بود، بدین پایه سر فرو نیاورد، و همواره با مستعدان نشستی و بیشتر اوقات ، در هرات روزگار گذرانیدی. وی شاگرد مولانا رکن الدین جنابذی است که به قبائی مشهور شده. او نخست مداح خواجه وجیه الدین زنگی بن خواجه طاهر فریومدی مستوفی خراسان بود و سپس بتبریز رفت و با خواجه همام الدین مشاعره کرد و آنجا در دستگاه خواجه شمس الدین جوینی صاحب دیوان در آمد و از مداحان او گردید. وفات پوربها بسال 699 هَ. ق. است و وی در بحور مشکله قصائد دارد و این غزل او راست :
بر بیاض آفتاب از شب رقم خواهد کشید
ماه را بر صفحه خوبی قلم خواهد کشید
یارب این یک قطره خون کو را همی خوانند دل
تا کی از بیداد مهرویان الم خواهد کشید
امشب ای شمع از سربالین بیماران مرو
بیدلی سر در گریبان عدم خواهد کشید
بر حذر باش امشب ای همسایه بیت الحزن
کز سرشک چشم من دیوار نم خواهد کشید
میکشد بار غم محبوب و میگوید بها
هر که عاشق شد ضرورت بار غم خواهد کشید.
و این قصیده هم او راست در مدح خواجه وجیه الدین زنگی در اصطلاح و لغت مغولی وبسیار مستعدانه گفته و برین نسق شعر، بگفته دولتشاه ، در دواوین استادان کم دیده شده است. و آن این است :
قصیده
ای کرده روح با لب لعل تو نوکری
محبوب ازبکی و نگاری و چادری
نوئین نیکوانی و ترغو لب ترا
از قند صدتغار بریزد بساوری
در یرلغ غم تو ز بس ناله های سخت
خون شد دل چریک و رعایا و لشکری
هندوستان زلف ترا چشم ترک تو
بلغاق کرده همچو قشون نکودری
قامان طره های تو چون کلک بخشیان
کردند مشق بر رخ تو خط ایغوری
تا باسقاق عشق تو در ملک دل نشست
از یارغوی هجر تو برخاست داوری
کردند نرگه بر لب جیحون چشم من
خیل خیال تو چو تومان یساوری
کوچ و قلان خویش بدیوان عشق تو
گه جان دهم بمالی و گه سر بقبجوری
تمغاجی غم تو زد از اشک آل من
تمغای سرخ بر ورق زرّ جعفری
کردم تکشمشی لبت و جان ببوسه ای
سورغامشی نمیکند از راه کافری
تا بشمشی کنیم بهم در مجادله
زین قصه پیش داور آفاق یکسری
بیلگا الغ بتکجی قاآن اعظم آنک
دارد ره بتکجی و راه بهادری
ای صاحبی که هست به یرلیغ حکم توبیشتر بخوانید ...

دانشنامه آزاد فارسی

پوربهای جامی ( ـ تبریز ۶۹۹ق)
(نام کامل: تاج الدین بن بهاء الدین؛ معروف به ابن بها) از شاعران خراسان در نیمۀ دوم قرن ۷ق. در ولایت جام از خراسان در خانواده ای اهل علم و دانش به دنیا آمد. اجدادش از قضات جام بودند، اما او که رغبتی به کار قضا نداشت، از جام به هرات رفت و نزد رکن الدین قبایی و سعیدی هروی علوم ادبی را فراگرفت. ابن بها نخست مداح خواجه عزالدین طاهر فریومدی و پسرش خواجه وجیه الدین، از وزیران اَباقاخان ایلخانی بود و سپس به تبریز رفت و با همام تبریزی ملاقات و مشاعره کرد و به دستگاه خواجه شمس الدین محمد، صاحب دیوان جوینی، راه یافت و او را ستود. سال دقیق مرگ پوربها مشخص نیست، اما سروده های وی استمرار حیاتش را پس از ۶۹۹ق تأیید نمی کنند. پوربها شاعری خوش قریحه و باذوق بود. از ویژگی های قصاید او استفادۀ فراوان از واژگان و اصطلاحات مغولی است. نسخۀ خطی دیوان پوربها با نام کتاب پوربهای جامی در موزۀ بریتانیا نگهداری می شود. ابن بها با عناوین پوربها و بها تخلص می کرد و با عناوین ملک الشعرا و ملک الحکما نیز از او یاد شده است.

پیشنهاد کاربران

بپرس