پهلوی شعرهای

پهلوی، شعرهای
قطعات موزونی به زبان فارسی میانه. تعداد بسیار اندکی از آن ها در دست است و آنچه باقی مانده نیز دستخوش تحریف و دست کاری های بسیاری شده است. سنت گوسانی (خنیاگری) و همگامی موسیقی با شعر در ایران پیش از اسلام بسیار رایج بود. چون فرهنگ شفاهی در این دوره ارجحیت و اهمیت بیشتر داشت، اشعار هرگز به کتابت درنیامد. با تحریم موسیقی در دوره های اسلامی و رواج فارسی دری و منسوخ شدن فارسی میانه و نیز رواج شعر عروضی فارسی اشعار پهلوی به دست فراموشی سپرده شد. تاکنون سه منظومۀ کوتاه اندرزی شناخته شده است: اندرز دانایان (این منظومه در رسالۀ اندرز دانایان به مزدیسنان آمده است)، مدح خرد (این قطعه در رسالۀ دربارۀ خیم و خرد فرخ مرد آمده است)، وصف خرد (این قطعه در رسالۀ اندرز بهزاد فرخ پیروز آمده است). احتمال می رود که بخش هایی از بَرِش نسک اوستایی نیز منظوم بوده است و این متن های پهلوی ترجمۀ آن بوده اند. قطعه شعری دینی با نام آمدن شاه بهرام ورجاوند نیز در دست است. سرود آتشکدۀ کرکوی که در کتاب تاریخ سیستان ضبط شده، سرود دینی دیگری است که به خط فارسی نوشته شده، ولی از نظر زبان و وزن، در شمار اشعار پهلوی است. از منظومه های عاشقانۀ پهلوی نظیر ویس و رامین متنی به زبان اصلی در دست نیست. در منظومه هایی مانند هفت پیکر و خسرو و شیرین نظامی بازتاب هایی از فرهنگ دورۀ ساسانی دیده می شود. در برخی کتاب های دورۀ اسلامی نیز گاه اشعاری متعلق به سنت های دورۀ ساسانی دیده می شود، مانند ابیاتی که راغب اصفهانی در محاضرات الادباء نقل کرده است. ایران شناسان وزن اشعار پهلوی را ضربی یا تکیه ای می دانند اما بررسی های جدیدتر حکایت از آن دارد که افزون بر شمار هجاهای تکیه دار، تفاوت ضربِ وزن نیز در این اشعار نقش تعیین کننده ای دارد.