پنج شیر

موقعیت جغرافیایی
پنجشیر به فاصله ۱۲۰ کیلومتری به طرف شمالشرق کابل در بین دو شاخه جنوبی هندوکش، از شمالشرق به جنوب غرب موازی به امتداد هندوکش واقع است و دره های فرعی آن از شمال به جنوب و از جنوب به شمال امتداد داشته وبه دره عمومی پنجشیر وصل می شود.
ارتفاع آن ۲۲۱۷ متر از سطح دریا بوده و در نقاط مرتفع به ۶ هزار متر از سطح دریا می رسد. طول آن از دالان سنگ تا پای کوتل انجمن زیاده از ۱۲۵ کیلومتر است.
عرض دره پنجشیر اندازه های مختلفی دارد که بدون وسایل و وسایط فنی تعیین شده نمی تواند. پنجشیر از طرف شمال متصل است به خوست فرنگ و ولایت تخار و اندراب در ولایت بغلان واز طرف جنوب به نجراب سنجن و در نامه و ریزه کوهستان واز جانب مشرق و شمالشرق به نورستان و بدخشان واز طرف غرب به شتل احاطه است.
رود پنجشیر از کوهستان هندوکش و نزدیکی گذرگاه انجمن سرچشمه می گیرد و به سوی جنوب شرقی جریان می یابد. پنجشیر از میان گدارهای باریک با دیواره های بلند می گذرد و در مسیر خود چندین شاخهٔ دیگر مانند غوربند و پریان دریا را دریافت می کند و سپس در حدود ۴۸ کیلومتری شرق کابل به رود کابل می پیوندد، پنجشیر از رودهایی دائمی افغانستان است و طول آن به ۳۲۰ کیلومتر می رسد.

پنجشیر دارای موقعیت جیواستراتیژیک است. به طوری که با هفت ولایت کشور ( در شمال با تخار، در شمال غرب با بغلان، در غرب با پروان، در جنوب با کاپیسا، در جنوب شرق با لغمان، در شرق با نورستان و در شمال شرق با بدخشان ) متصل بوده و کم از کم با سه کشور خارجی مرز نزدیک دارد. این ولایت بیشتر از 126 دره بزرگ و دهها دره کوچک دارد که اکثر یکی در مقابل دیگری قرار گرفته اند و هر دره به جندین دره فرعی تقسیم می شوند که به اهمیت استراتیژیکی آن بیشتر از پیش می افزاید. پنجشیر دارای کوه های بلند و برخی لیخچال های طبیعی است که به طور عموم در فصل زمستان برف را به خود ذخیره می نماید و در هنگام گرمی این ذخایر برفی آب شده و چشمه ها و دریایچه های فراوانی از آن جاری می گردد که همه به رود خروشان پنجشیر مشهور به دریای پنجشیر متصل شده و به طرف پایین دره سرازیر می گردد. موجودیت چشمه های فراوان، علفزار های سرسبز، آبشار های زیبا و دوامدار در ارتقاعات این ولایت امکان زیست را در آن بیشتر ساخته و بستر طبیعی را برای جنگ های چریکی مساعد می سازد.
مردم
این ولایت ۳۰۰، ۰۰۰ تن جمعیت دارد که ۱۴۶٬۱۰۰ تن از آنان یکجانشین هستند. [۳] تاجیک ها ، هزاره ها ، پشه ای ها ، نورستانی ها و پشتون های غلزایی از باشندگان این ولایت هستند. [۴]زبان فارسی ، زبان غالب این ولایت است.
تقسیمات اداری
تقسیمات اداری این ولایت امروزه به این شکل است:
ولسوالی پریان
ولسوالی خنچ
ولسوالی دره
ولسوالی رخه
ولسوالی عنابه
ولسوالی شتل
اقتصاد
پنجشیر همواره از جایگاه مهم ارتباطی برخوردار بوده است، چنان که یکی از عوامل پیشرفت و گسترش کابل را، اهمیت ارتباطی آبراه کابل ـ پنجشیر دانسته اند. در روزگار کهن راه کاروانهای باخترـ هند در امتداد شمال شرقی بستر این آبراه به موازات رودخانهٔ پنجشیر ادامه داشت. درهٔ پنجشیر نه تنها گذرگاه کاروانهای بازرگانی بود، بلکه نیروهای مهاجم نیز از آن می گذشتند. آسان ترین گردنه ای که کوههای هندوکش را به پنجشیر می پیوست، گردنهٔ خاوک بود که از اندرآب به پنجشیر می رسید و این همان راهی است که سربازان اسکندر مقدونی در ۳۲۸ق. م و سواران تیمور لنگ در ۸۰۰ق/۱۳۹۸م از آن گذشته اند. پس از آنکه در ۱۳۰۹ش/۱۹۳۰م راه اتومبیل رو گردنهٔ خیبر ساخته شد، پنجشیر اهمیت دیرین خود را به عنوان یک راه بازرگانی از دست داد. [۵]
معدن
پنجشیر دارای معادن سنگهای قیمتی مانند زمرد است. دونالد آر . هیل در پژوهشی در مورد استخراج معدن در دوره اسلامی می گوید معادن اصلی نقره در استانهای اسلامی شرقی قرار داشتند و برجسته‏ترین آنها معادن هندوکش‏ در شهرهای پنجشیر و جاریانه ( Jarynana ) واقع بود که هر دو در همسایگی بلخ بودند. بنابر گزارشی حدود 10000 معدنچی در پنجشیر کار می‏کردند. سایر معادن مهم نقره در اسپانیا، آفریقای شمالی، ایران و آسیای‏ مرکزی قرار داشتند. پنجشیر معدن زغال سنگ خوبی نیز دارد که با سرمایه گذاری اندک می تواند مورد بهره برداری قرار گرفته و در تقویت اقتصاد روستایی و ملی ممد واقع گردد. معادن سنگ های قیمی مثل بیروج، یافوت سوخته و لاجورد نیز در این ولایت به مشاهده رسیده است. [۶]
گذشتهٔ تاریخی
درزمان پادشاهی داریوش بزرگ بخش کوهستانی پنجشیرـ غوربند جزئی از استان ثته گوش ( ستگیدیه ) در قلمرو هخامنشیان به شمار می رفته است. [۷] بگفتهٔ هرودوت، ستگیدیه تیره ای از مردم مشرق یا شمال شرق ایران بودند، و مقر ایشان در تقسیمات شاهنشاهی هخامنشی جزو ایالت هفتم بشمار می رفت. برخی براین باورند که اسکندر مقدونی، در محل پیوستگی رودهای پنجشیر و غوربند، شهری به نام اسکندریه ساخت تا پایگاهی برای حملهٔ سپاهیانش به کوهستانیها باشد ( دوپری، ۲۷۸ ) . گویا سپاهیان وی در گذر از پنجشیرو کوههای هندوکش، دچارسرماوکمبود آذوقه شده اند، ولی سرانجام ازآنجا گذشته، وشهربزرگ بلخ راگشوده اند. در دورهٔ اسلامی پنجشیر، چندی در دست سلسلهٔ بنی بانیجور یا ابوداوودیان ( حک‍ ۲۳۲ - ۳۷۲ق/۸۴۷ - ۹۸۲م ) طخارستان بود ( زامباور، ۳۰۷ ) و سکه هایی که از سوی آنها در پنجشیر ضرب شده، شناخته شده است ( مایلز، ۳۷۳ ) . در ۲۵۶ق/۸۷۰م یعقوب لیث به شرق خراسان تاخت و با پیروزیهایی که در هندوکش به دست آورد، درهٔ پنجشیر و کانهای . . .