پل دختر

وجود راه اصلی شمالی ـ جنوبی شاپور خواست و جندی شاپور در یک منزلی شرق پل دختر و ارتباط این راه با درّه شهر از طریق پل دختر و جاده سنگی موجود در کنار غربی کشکان رود، نشان از اهمیت این پل در دوره ساسانیان دارد. به گزارش جغرافیانویسان اسلامی، دگرگونی عمده ای نسبت به مسیر راه های ارتباطی این ناحیه با دوره ساسانیان روی نداده است. از شواهد و قراین موجود چنین برمی آید که پل دختر نیز به روزگار بدر بن حسنویه مرمت و بازسازی شده است.
برخی برآن اند که نام این پل و پل های دیگری که به همین نام در نقاط مختلف ایران وجود دارد، با �اناهید�، ایزدبانوی نگاهبان آب در آیین زرتشت ارتباط دارد. این پل ها را به نام این ایزد بانو بر روی رودخانه ها می بستند و بدین سان، هدیه ای نثار �دختر�، یعنی اناهید می کردند.
با بررسی پیشینه تاریخی این پل ها به این نتایج می توان دست یافت:
۱. این آثار به دوره ساسانی تعلق دارند؛
۲. در مناطق کوهستانی خصوصاً مناطق مهم نظامی واقع اند.
۳. این پلها غالباً در مسیر شاهراههای باستانی قرار داشته اند؛
۴. در کنار این پل ها قلعه و یا قراول خانه ای وجود داشته که حفاظت راه ها و نظارت بر عبور و مرور را برعهده داشته است.

دیدنیهای پلدختر
آبشار افرینه

این آبشار یکی از محدود مناظر طبیعی کشور است که بدون طی جاده های فرعی، می توانید از زیبایی هایش لذت ببرید.

آبشار افرینه در کنار جاده ی اصلی پلدختر به خرم آباد و در کنار روستایی به همین نام ( تقریبا 25 کیلومتری پلدختر ) قرار گرفته است. آبشار افرینه یا چولهول آبشاری بسیار کهن و زیبا و پر آب است که نزدیکی آن با پل دختر و پل تاریخی معمولان استراحتگاهی مهم را برای مسافران ایجاد کرده است.


آب و هوای روستا و آبشار افرینه در زمستان نسبتا سرد و در تابستان گرم بوده و عبور رودخانه کشکان از شمال منطقه در تعدیل آب و هوا و حاصلخیزی منطقه حائز اهمیت است.

سرچشمه آبشار افرینه در ۳۸ کیلومتری جنوب خرم آباد قرار دارد و از تلاقی رودهای چشمک و افرینه تشکیل می شود و به رودخانه کشکان می ریزد.
غار کوگان

این غار شگفت انگیز نمونه ای از آثار معماری صخره ای است که به وسیلۀ دست بشر در دیوارۀ کوه کوگان کنده شده است. این غار در 45 کیلومتری جنوب خرم آباد و شرق شهرستان پلدختر واقع شده است.

ورودی غار به صورت چهار گوش در اندازه 2, 50 در 2, 20 متر است و به سمت شمال باز می شود. غار شامل دو طبقه می باشد طبقه اول چهار اتاق و فضاهای مرتبط به هم تشکیل شده است. طبقه دوم غار حدوداً 3, 4 متر بالاتر از کف قسمت اول غار است.

غار کوگان دارای اطاقهای دست کند تو در تویی است که در روزگاران دوره اشکانی و پیش از آن مورد استفادۀ بشر بوده است. با توجه به آثار به یادگار مانده از جمله محرابه ها، آبدان ها و دیگر نشانه های معماری این اثر را به آیین مهر هم نسبت می دهند.

مساحت کلی فضاهای تعبیه شده غار حدود 281 متر مربع است. از نکات قابل تأمل در این غار مخازن آب در داخل اتاقهاست. این غار به شماره 2660 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

وجود رودخانه در کنار این غار و همچنین باغهای متنوع و منطقه بکر طبیعی دارای چشم انداز زیبایی است که به نظر می رسد یکی از بدیع ترین مناطق گردشگری لرستان محسوب می شود.

دسترسی به این غار از طریق شهر خرم آباد به سمت آزاد راه جنوب ( خرم آباد – پل زال ) با طی 35 کیلومتر و رسیدن به کاروانسرای پشت تنگ چمشک و از آنجا با عبور از جادۀ فرعی به سمت غار و روستای کوگان ( 3 کیلومتر ) امکان پذیر است.
پل کلهر ( مَمُولُو )

این پل در بخش معمولان از توابع شهرستان پلدختر واقع شده است. دره لهور با کوه‎های صعب‎العبور دو سوی پل را در بر گرفته و ابهتی دیگر به آن بخشیده است. طول این پل با احتساب دنباله‎های غربی آن که به مسیر صخره‎ای و کتیبه آن منتهی می‎شود در حدود 150 متر است.

ارتفاع این پل ۲۶ متر است و پایه های آن بصورت بیضی شکل است و از ویژگی های آن می توان به وجود سکویی در داخل دو پایه اصلی پل نام برد. این سکو از 12 پله ساخته شده و کاربرد آن دقیقاً روشن نیست ولی احتمالاً به عنوان پشت بند از آنها استفاده شده است.

رنگ ملات پل در قسمت پایه ها متمایل به قرمز رنگ است که به علت ترکیب آن با یک نوع شنهای قرمز رنگ و همچنین یک نوع گیاه به نام تره پی Tarahpey استفاده شده است. کتیبه ایی در قسمت غربی پل بر سینه کوه بالاتر از مسیر گذر روی پل به طرف شمال غربی آن به دستور بدر بن حسنویه نوشته شده است و قرینه آن در قسمت جنوب بر سینه کوه وجود داشته که متأسفانة به علت عملیات راهسازی تخریب گردیده است.

این پل در ادوار مختلف مورد استفاده قرار گرفته است بیشتر قسمتهای آن مربوط به زمان بدر بن حسنویه ( 374 هـ. ق ) می باشد. این بنا به شماره 2586 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
غار کلماکره، این غار در بخش مرکزی شهرستان پلدختر، در استان لرستان، واقع شده و یکی از شش گنجینه بزرگ کشف شده در جهان است.

برای دسترسی به غار از مسیر پلدختر و از طریق جاده شوسه ای که در حاشیه شمالی رودخانه کشکان است، پس از طی 12 کیلومتر دهکده قشلاقی به نام دره باغ قرار دارد. از این روستا تا دهانه غار مسیری کوهستانی است که باید پیاده طی شود و تا حدودی خطرناک است.

کوه آهکی ملِّه که غار باستانی کلماکره در سطح رو به آفتاب آن قرار گرفته است، از غرب شهرستان پلدختر آغاز شده و با انحرافی اندک از شرق به جانب شمال شرقی کشیده شده است. غار کلماکره در سمت شرقی یکی از آخرین دره های صخره ای کوه در ارتفاع 550 متری از سطح دشت واقع شده است.

دهانه غار به سمت غرب باز شده و به سوی شرق ادامه می یابد. دهانه های تقریباً دوقلوی غار در پناه پوز صخره ای شیب دار با دیدی کاملاً کور قرار گرفته است به همین دلیل مأمن بسیار مناسبی در شرایط اضطراری جهت مخفی شدن می باشد. واژه کلماکره از سه کلمه کل، ما و کره تشکیل شده است. �کل� در گویش مردم لرستان نوعی حیوان کوهی با شاخ های کمانی رو به بالا و جنس نر بز کوهی است. کلمه �ما� با توجه به گویش محلی به صورت پسوند �مان� به معنای مکان، محل استقرار و مأوا به کار می رود.

کلمه �کره� به درختی گفته می شود که مشابه درخت انجیر است و از نظر ظاهری تفاوتی با آن ندارد فقط میوه آن نامرغوب و غیرخوراکی است که در بدو ورود به غار، این درخت رؤیت می شود.

این غار به صورت تصادفی در جریان تعقیب یک بزکوهی توسط یک شکارچی در سال 1368 کشف می شود. دست یابی به غار کلماکره از دیرباز مشکل بوده و هیچ راه سهلی ندارد به جز فرود از این ارتفاع و گذشته از راه باریک بُزرو به طول 10 متر به سمت ورودی دهانه غار. نور طبیعی تا عمق 10 متری دهانه در این تالار رفت و آمد را ممکن می سازد ولی از آن پس تاریکی مطلق بوده و بدون استفاده از نور مصنوعی، امکان پیشروی وجود ندارد.

چند چاله کوچک و بزرگ و مملو از آب در تالارهای دوم، سوم و چهارم غار دیده می شود. به نظر می رسد بعضی استالاگمیت های موجود در غار در نتیجه دخالت انسان و به صورت مصنوعی در آن ایجاد شده است.

از زمان کشف این غار تا کنون این غار مورد تعرض و غارت قرار گرفته است. بسیاری از پدیده های توصیف ناپذیر و طبیعی این مکان شگفت انگیز و آثار 2700 ساله آن به امید یافتن گنج توسط افراد سودجو منهدم شده است.

اولین اشیای ضبط شده شامل ماسک طلایی از چهره انسان، 3 عدد گوش کوچک حیوان از جنس نقره و 3 عدد گوش بزرگ حیوان از جنس نقره، 2 عدد میله فلزی منحنی به شکل داس، 3 قطعه شمش نقره و … بوده است که بسیاری از این آثار به صورت غیرقانونی فروخته شده و به خارج از کشور و موزه های اروپایی مانند لوور پاریس، موزه بریتانیا و موزه متروپولیتن نیویورک منتقل شده اند.


تعداد قابل توجهی از این اشیاء توسط یک تاجر عتیقه گرد آمد و در کتابی تحت عنوان �گنجینه کوه ها و هنرهای ماد� در لندن به چاپ رسید. برخی از اشیای کشف شده نیز در اختیار سازمان میراث فرهنگی کشور قرار گرفته اند و در موزه ایران باستان تهران و موزه قلعه فلک الافلاک در خرم آباد نگهداری می شوند.

کاروانسرای چمشک

کاروانسرای چمشک در دوره ی صفویان و در زمان حکومت شاه عباس اول و در مسیر راه باستانی شاپور خواست به خوزستان احداث شده است. سنگ و آجر و ملات گچ از مصالح این کاروانسرا می باشند.

پلان آن تقریباً مربع و در ساخت آن از سنگ ، آجر و ملات گچ استفاده شده است. ناودان های آن همه از سنگ و دارای بارویی با کنگره های نیم دایره تزئینی است. طول و عرض باروی این کاروانسرا 43 در 5/47 متر و ورودی آن به سمت جنوب و هلالی شکل است.

صحن آن 12 � 25 متر که 15رواق اطراف آن را احاطه نموده است. شکل اصلی بنا به صورت چهارضلعی و ارتفاع آن به پنج متر می رسد و همچنین دارای 12 اتاق و از دو قسمت ساخته شده که قسمتی برای سکونت کاروانیان قسمتی دیگر جهت نگهبانان و بخشی نیز جهت نگهداری چهارپایان مورد استفاده قرارگرفته است. حصاری با چهار برج دور تا دور کاروانسرا وجود داشته که بقایای آن باقی مانده است به همین خاطر نام دیگر این کاروانسرا قلعه چمشک است.

در مجموع کاروانسرای چمشک دارای 19 اتاق ، دو اصطبل و سه حیاط می باشد. هر اتاق از دو بخش تشکیل شده که بخش پشتی باری نگهداری حیوانات و بخش برای اقامت کاروانیان بوده است این بنا به شماره 2119 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاروانسرای چمشک
کاروانسرای چمشک


تالابهای پلدختر

پلدختر دارای تالاب های فصلی و دائمی هم چون گری بلمک، گری جمجمه، تکانه، لفانه، کبود و زردابه است که تالاب �گری بلمک� با بیش از 500 هکتار وسعت بزرگترین آنهاست. این تالاب ها محل زیستگاه پرندگانی هم چون چنگر، کشیم، حواصیل خاکستری، اردک ارده ای و اردک سر سبز است. همچنین دارای گیاهانی همچون سرخس آبزی، پونه، یونجه، شبدر، جلبک سبز، شقایق و خار شتر است. شکار کردن در این تالابها به علت حضور پرندگان مهاجر و بومی ممنوع است.


تالاب تکانه: این تالاب در ارتفاعات چول شهرستان پلدختر واقع شده و وسعتی معادل 5 هکتار دارد. این منطقه از گیاهان نی پوشیده شده است.

تالاب لفانه 1 و 2: این تالاب یکی از تالاب های شهرستان پلدختر است که دارای مساحت 10 هکتار می باشد. این منطقه از گیاهان نی پوشیده شده است و به عنوان یک منطقه شکار ممنوع تحت حمایت می باشد.

تالاب زردابه: این تالاب در شهرستان پلدختر واقع شده است و 2 هکتار وسعت دارد. جانوران آبزی در این تالاب زندگی کرده و پوشش گیاهی منطقه از سرخس آبزی تشکیل شده است. شکار در این منطقه ممنوع می باشد.

تالاب سیاه: این تالاب در شهرستان پلدختر واقع شده است و با مساحت 1/5 هکتار، کوچک ترین تالاب شهرستان پلدختر می باشد. این تالاب زیستگاه پرندگان بومی و مهاجر می باشد و از گیاه نی پوشیده شده است. این تالاب یکی از مناطق شکار ممنوع شهرستان پلدختر می باشد.

تالاب بلمک: این تالاب در شهرستان پلدختر واقع شده و با مساحت 14 هکتار، بزرگ ترین تالاب شهرستان پلدختر می باشد ولی متأسفانه چندین سال است که مساحت قابل توجهی از آن توسط کشاورزان تبدیل به مزرعه شده است به طوری که به صورت یک تالاب فصلی کوچک و موقتی درآمده است در حالی که سالانه بیش از 15 گونه پرنده که برخی از آن ها جزو گونه های کمیاب می باشند، به این تالاب و دیگر تالاب های شهرستان مهاجرت می کنند.

تالاب جمجمه: این تالاب از تالاب های شهرستان پلدختر می باشد و با مساحت 3/7 هکتار، زیستگاه پرندگان مهاجر می باشد. پوشش گیاهی منطقه گیاهی نی بوده و به عنوان منطقه شکار ممنوع معرفی شده است. واژه جمجمه به معنای جنبان می باشد به دلیل متحرک بودن، با این نام معرفی شده است.

تالاب کبود: این تالاب با مساحت 4 هکتار در شهرستان پلدختر واقع شده است و زیستگاه پرندگان مهاجر است. این منطقه از گیاه نی پوشیده شده و از مناطق شکار ممنوع شهرستان پلدختر است.

تالاب تاف 1 و 2: وسعت این تالاب 5 هکتار می باشد و در شهرستان پلدختر واقع شده است. این منطقه زیستگاه پرندگان مهاجر بوده و از گیاه نی پوشیده شده است. شکار در این منطقه ممنوع می باشد.

تالاب گُلم سوزه: تالاب گلم سوزه از تالاب های شهرستان پلدختر می باشد. این تالاب 2 هکتار مساحت دارد و زیستگاه پرندگان مهاجر می باشد. پوشش گیاهی این منطقه گیاه نی می باشد و به عنوان یک منطقه شکار ممنوع تحت حفاظت می باشد.

تالاب پیکه: این تالاب در شهرستان پلدختر واقع شده است و 3/5 هکتار مساحت دارد. این منطقه به دلیل آن که زیستگاه پرندگان مهاجر می باشد، منطقه ای شکار ممنوع است.

تالاب بیشه دالان: این تالاب در جنوب شرقی شهرستان بروجرد و در دشت سیلاخور قرار دارد و زیستگاه پرندگان مهاجر در فصل زمستان و نیز پرندگان بومی و تأمین کننده بخشی از آب منطقه است. مساحت این تالاب 913 هکتار می باشد.

جایی که پل دختر در آن ساخته شده در دوره مادی، هخامنشی، ساسانی و اسلامی همواره در مسیر دو شهر و دو پایتخت مهم تاریخی یعنی هگمتانه ( همدان ) و شوش قرار داشته، پس بدیهی است که در این محل نیاز به یک پل ارتباطی مهم و عظیم احساس می شده است. در دوره ساسانی برای برطرف کردن این نیاز پلی بنا می شود.
پل دختر به طور مشخص در مسیر ارتباطی میان شهرهای مهمی چون شاپورخواست و جندی شاپور بنا شده است. روزگاری این پل چندین طاق و دهانه داشته که امروزه تنها یک دهانه از طاق های آن باقی مانده است.
پل دختر
علت نام گذاری پل دختر
در باورهای ایرانی ایزد بانوی آناهیتا که با آب و باران مرتبط است، جایگاه و ارزش ویژه ای دارد. نوشته ها و آثار برجای مانده از دورۀ ساسانی نشان می دهد که این ایزد بانو در آن روزگار بسیار محبوب بوده و همین امر سبب شده تا برخی گمان کنند که علت نامگذاری این پل با واژۀ “دختر” بازنمای توجه و ارادت ساسانیان به در ایزدبانوی اناهیتا است.
بسیاری از پژوهشگران معتقدند نام گذاری قلعه ها یا بناهای باستانی با واژه های چون “دختر”، “قیز ( به ترکی: دختر ) ”، “بی بی”، “ننه” بازماندۀ باورهای عمیق به ایزدبانوی اناهیتا است که روزگاری شخصیتی محبوب در میان ایرانیان بوده و ایرانیان از او طلب برکت و آبادانی می کرده اند.
پل دختر
معماری و مختصات پل
پل دختر یکی از شاهکارهای پل سازی در دوره باستان است که در ساخت پایه های آن سنگ های پاکتراش و در چشمه های طاق آن سنگ های قلوۀ رودخانه ای به کار رفته است.
ارتفاع تنها طاق باقی مانده از پل دختر تا سطح جاده ای که از زیر آن رد می شود ۱۸ متر و تا سطح رودخانه ای که از نزدیکی آن می گذرد ۳۰ متر است.
پل دختر
پل دختر که در جهت شرقی غربی ساخته شده ۲۷۰ متر طول و ۱۱٫۳۰متر عرض داشته است.