پزشکی تاریخ

پزشکی، تاریخ (medicine, history)
علم پزشکی از زمان های بسیار دور به تدریج رشد یافته است. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد در پزشکی، ماقبل تاریخ، انسان های عصر حجر (برای کاستن از فشار خون) جمجمه انسان را سوراخ می کرده اند. در جوامع کهن، پزشکی بخشی از وظایف روحانیون و بیشتر به تأثیر خدایان متکی بود تا ارزش شیوه های به کار گرفته شده. در پزشکی یونان باستان، حتی روحانیون آسکلپیوس، الهۀ درمان، برای انجام یک معالجه بیشتر به مراسم مذهبی متکی بودند. پیشرفت های مهم در پزشکی عمومی در قرون ۱۸ و ۱۹ صورت گرفت و امروزه پزشکان و جراحان در معالجه و درمان بیماری ها و جراحت ها موفقیت هایی کسب کرده اند. تا مدت ها بسیاری از مردم گیاهانی را که فکر می کردند شبیه اندام به خصوصی باشد برای درمان آن اندام به کار می بردند. در قرون ۱۷ و ۱۸ با رویکردی علمی تر به کاربرد داروها، پیشرفت های مهمی در پزشکی عمومی حاصل شد. به دلیل فقدان داروهای بیهوشی و کثرت احتمال عفونی شدن جراحت ها و مرگ بیماران، جراحی بسیار دشوار بود. ظهور ضد عفونی کننده ها و داروهای بیهوشی قابل اعتماد، جرّاحی را متحول کرد و ایجاد حرفۀ پرستاری موجب ارتقاء روش های مراقبت از بیماران شد. در قرن ۱۹ پیشرفت های نوین در داروها و عمل های جراحی، پزشکی را متحول کرد و درنتیجه افراد بیشتری می توانند از تندرستی و عمر طولانی تر برخوردار باشند.
پزشکی قدیم. قدیم ترین پزشک شناخته شده ایمهوتپ، پزشک و معمار زوسر، فرعون مصر، در ۲۹۸۰پ م بود. نقطۀ عطف تاریخی بعدی احتمالاً در بابل در حدود ۱۹۰۰پ م، و آن هنگامی بود که حمورابی فرمانروا اصول پزشکی عمومی را نوشت. مدرسۀ پزشکی مشهوری در کنیدوس، شهری یونانی درجنوب غربی آسیای صغیر (ترکیۀ امروز) بین ۷۰۰ تا ۶۰۰پ م بنا نهاده شد. این مدرسه به طور عمده به شرح علایم و نشانه ها می پرداخت که مربوط به یک بیمار نبود. از این نظر با مدرسه ای که بقراط پزشک در جزیره یونانی کوس بنا کرد متفاوت بود. وی در حدود ۴۶۰پ م می زیست. بقراط استفاده از روش های درمانی صرفاً عقلانی را آغاز کرد. مهم ترین ویژگی کار او، درک این حقیقت بود که بیماری علل طبیعی دارد. او و پیروانش اصول مشاهدۀ دقیق علایم و بررسی آن ها در رابطه با بیمار و محیط را برای جهان پزشکی به ارث گذاشتند؛ اصولی که پایۀ پزشکی بالینی امروز را تشکیل می دهد.
مکتب اسکندریه. با فتوحات اسکندر مقدونی پایه های مکتب تجربی، در اسکندریه گذاشته شد. پیروان این مکتب به جای جست وجوی علل، آثار و پیامدها را مشاهده کرده و مجموعه ای از تجربۀ بالینی پدید آوردند که ظاهراً به موفقیت عملی قابل توجهی منجر شد. پزشکی روم، مکتب روش مندی را به وجود آورد که تمام شرایط مریض را به انقباض یا انبساط بیش از حد منافذ جداکنندۀ اتم های بدن نسبت داد. بنابراین درمان شامل افزایش یا کاهش میزان فشار تا حد نیاز با استفاده از داروها و پرهیز غذایی بود. جالینوس، پزشک یونانی که بیشتر دوران اشتغال خود را در روم سپری کرد، تمام دانش پزشکی پیشینیان را مرتب و نتایج را ثبت کرد. او نخستین کسی بود که کوشید کار کرد بدن را بررسی کند. وی همچنین به اهمیت کالبدشناسی پی برد. جالینوس نویسنده ای پرکار بود و از آثار او نسخه برداری و تا قرون میانه از استنتاج هایش پیروی می کردند.
ایران و اسلام. در ایران باستان طب آمیخته به دین بود و در عهد ساسانیان تحت تأثیر علوم یونانی تا حدی جنبۀ علمی یافت. در قرن ۵م نسطوریان تبعیدی از روم به ایران آمدند و مدارسی تأسیس کردند که طب یونانی هم در آن ها تدریس می شد. مشهورترین این مدارس، جندی شاپور بود که در دورۀ اسلامی نیز مدت ها دوام داشت. پس از ظهور اسلام، به ویژه از اوایل خلافت عباسی کتاب های پزشکی از یونانی و سریانی به عربی ترجمه شد و طب هندی نیز در میان مسلمانان راه یافت و اطبا و داروشناسان بزرگی ظهور کردند که آثارشان قرن ها در اروپا کتاب درسی بود. از بزرگان این دوره می توان از اینان یاد کرد: خاندان بختیشوع؛ علی بن سهل طبری، زکریای رازی، علی بن عباس مجوسی، ابوعلی سینا و موسی بن میمون. قانون ابن سینا، الابنیه عن حقایق الادویه اثر ابومنصور موفق هروی و ذخیرۀ خوارزمشاهی از اسماعیل جرجانی، از مهم ترین کتب طبی در عالم اسلام است.
دورۀ رنسانس. در دوره ای که بعدها به عنوان دورۀ رنسانس شناخته شد، انبوهی از خرافاتی که با کار جالینوس درآمیخته بود، به تدریج زدوده شد. سال ۱۵۴۳ در پزشکی دورۀ رنسانس و پیشرفت پزشکی نوین در اروپا سال مهمی بود. در آن سال آندرآس وسالیوس، کالبدشناسی بلژیکی، اثر خود، ساختار بدن انسان، را منتشر ساخت. این اثر نخستین بار ساختار واقعی بدن را نشان داد و راه را برای معاینه مستقل در پزشکی و کالبدشناسی هموار کرد. او سنت جالینوسی را که هزار سال دوام یافته بود، برچید و عصر پزشکی نوین را آغاز کرد. در ۱۶۲۸ ویلیام هاروی نخستین بار سیستم گردش خون را شرح داد، اما برای درک اهمیت کشف او هنوز باید زمان بیشتری طی می شد. یوهان شونلاین، استاد آلمانی کالبدشناسی، با کشف این مطلب که علت بروز بیماری قارچ پوستی، انگلی موسوم به فاوس است، منادی آغاز عصر جدیدی بود.
پزشکی قرن ۱۹. پژوهش لوئی پاستور، شیمی دان و باکتری شناس فرانسوی، و دیگران در زمینۀ باکتری شناسی، به شناخت سمومی که باکتری ها در خون تولید می کنند و پادزهرهایی که بدن در دفاع از خود می سازد منجر شد. پاستور در زمینه های واکسیناسیون و مایه کوبی پیش گام بود؛ کخ چرخۀ زندگی برخی موجودات عفونت زا را کشف کرده، رابطۀ آن ها را با بیماری نشان داد. کلپس باکتری های عامل بروز تب تیفوئید و دیفتری را کشف و کاری را آغاز کرد که منجر به کشف ویروس ها شد. طی قرن ۱۸ در زمینه بهداشت عمومی، به خصوص در مورد ذخایر آب، تأسیسات بهداشتی و بهبود شرایط در کارخانه ها، پیشرفت های قابل ملاحظه ای صورت گرفت.
پیشرفت های زمان جنگ. جنگ ها معمولاً به پیشرفت پزشکی کمک کرده اند. جنگ کریمه در ۱۸۵۳ـ۱۸۵۶، به لطف تلاش های فلورانس نایتینگل، منجر به بروز تحول شگرف در پرستاری شد. جنگ اتریش و ساردینیا در ۱۸۹۵ ژان دونان را بر آن داشت که جنبش صلیب سرخ را تأسیس کند. فلسفۀ وجودی این جنبش کاهش درد و رنج و ارایۀ کمک های اضطراری است.
پزشکی قرن ۲۰. بروز دو جنگ جهانی موجب پیشرفت هایی در تکنولوژی پزشکی در قرن ۲۰ شد و این قرن شاهد پیشرفت در پزشکی پیشگیری و توسعۀ پیوند اعضا و علم ژنتیک بود. جنگ جهانی اول موجب افزایش پژوهش در اغلب شاخه های پزشکی شد. به دلیل وجود موارد زیادی که نیاز به توجه فوری داشتند، توسل به روش های جدید جراحی ضرورت یافت و روش های سریع انتقال خون ابداع شد. مایه کوبی علیه آنفلوآنزا، وبا، حصبه و تب های شبه حصبه و دیگر بیماری های عفونی و مسری در ارتش عمومیت و بهداشت نظامی به طور گسترده ارتقا یافت. ضدعفونی کننده های جدید رواج یافت و دربارۀ بیماری های خاص جنگ، همچون تب سنگر و قانقاریای گازی مطالعاتی صورت گرفت. اصطلاح روان رنجوری جنگ برای توصیف آنچه اکنون به عنوان خستگی از جنگ شناخته می شود، رواج یافت. در جنگ جهانی دوم، ازجمله دیگر پیشرفت هایی که در پزشکی صورت گرفت تولید و کاربرد انبوه آنتی بیوتیک پنی سیلین و انجام پژوهش هایی برای کشف آنتی بیوتیک های دیگر بود.
پزشکی پیشگیری. ازجمله دیگر پیشرفت های قابل توجه در قرن ۱۹، اقدامات پیش گیرانه برای بالابردن استاندارد سلامتی بود. در کشورهای پیشرفته برای ارتقاء سلامتی کودکان و کاهش مرگ ومیر نوزادان اقدامات بسیاری صورت گرفت. میزان تلفات مادران هنگام زایمان با پیشرفت های صورت گرفته در پزشکی زایمان کاهش یافته است. کشف عامل ارهاش در خون در ۱۹۴۰ موجب پیشرفت های قابل توجهی در درمان بیماری در نوزادان شد.
پیوند اعضا. در پیوند بافت ها و اندام ها پیشرفت های قابل ملاحظه ای صورت گرفته است. در حالی که تقریباً هر بافتی را از بخشی از بدن یک فرد می توان به بخشی دیگر با موفقیت پیوند زد، از فردی به فردی دیگر موجب ناسازگاری و پس زده می شود. بر روی روش های سرکوب این واکنش پژوهش های بسیاری صورت گرفته است. پیوند موفقیت آمیز کلیه، کبد، قلب، قلب و ریه با هم و اندام های دیگر اکنون تقریباً عادی محسوب می شود.
علم ژنتیک. در بخش آخر قرن ۲۰ پیشرفت های بسیاری در مطالعۀ ژنتیک صورت گرفت که دانشمندان را قادر به درک این مطلب ساخته است که چرا بعضی از مردم مستعد ابتلا به بیماری های خاصی هستند و برخی دیگر این گونه نیستند.