پیامِ شماره یِ 2 :
بررسیِ واژگانِ " پزآفتن ، پزآمیدن، پزآم - ، پزآمینیتن، پزآمین - ، پزآمانیدن، پزآمان - ، پزآمیشن، پزآمِش" در زبانِ پارسیِ میانه - نو:
ما در زبانِ پارسی واژه ی " پُختن" با بُن کُنونیِ " پَز - " را داریم که ریشه یِ این واژگان به " پَک : pak " در زبانِ اوستایی بازمی گردد. کُنونه یِ ( Praesens ) این ریشه یِ اوستایی، " پَچَ: pača " و کُنیده واژه ( PPfP ) یِ آن " پَختَ : paxta " بوده است. ریشه هایی که در زبانِ اوستایی به آوایِ " ک " می انجامیدند، دارایِ کُنونه هایِ انجامیده به " - چَ: ča - " و کُنیده واژه یِ انجامیده به " - ختَ : xta - " بوده اند ( در این باره به زیرواژه یِ " ختن" در همین تارنما بروید و پیامِ من را در این زمینه بخوانید ) . واژه ی " پَچَ " با دگرگونیِ آواییِ " چ/ز " به ریختِ " پَز : paz " در زبانِ پارسیِ میانه در دسترس بوده است که هم اکنون نیز در زبانِ پارسی نو جاری و ساری است.
... [مشاهده متن کامل]
اکنون به آسانی دریافتیم که " پز" در پزآفتن، برآمده از بُن کُنونی " پختن/پز - " در زبانِ پارسیِ میانه - نو است که این نیز خود به کُنونه ( Praesens ) یِ " پَچَ: pača" در زبانِ اوستایی بازمیگردد ( درست بمانند آنچه در گزینه 3 از پیامِ شماره یِ 1 گفته شد ) .
کُنونه یِ " پزآفتن/پزآمیدن " ، " پزآم - " بوده است و کُنونه یِ واژه یِ سببی " پزآمینیدن" ، " پزآمین - " بوده که اگر بخواهیم آن را به پارسیِ نو برگردانیم، واژگانِ " پزآمانیدن/پزآمان - " را خواهیم داشت ( این گزاره را با گزینه های 4 و 5 از پیامِ شماره یِ 1 همسنجی کنید ) .
همچنین در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " پَزامیشن" را داشته ایم که از کُنونه ی " پزآم - " به همراهِ پسوندِ " - یشن : išn - " ساخته شده است، و چنانکه می دانید، پسوندِ " - یشن" به ریختِ " ِ ش" درپارسیِ نوین درآمده است؛ پس واژه یِ " پزامیشن" به ریختِ " پزامِش" در پارسیِ نو می آید.
" پزآفتن/پزآم - " به چمِ " به پختگی رسیدن/رساندن، به بلوغ رسیدن/رساندن، به عمل آمدن/رساندن" بوده است. " پزآمینیتَن/پزآمین - " به چمِ " به پختگی رساندن، به بلوغ رساندن، عمل آوردن" بوده است.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پَسگشتها:
1 - روبرگهای 67، 68، 130و 158 از نبیگ " فرهنگنامه کوچک پهلوی" ( دیوید مک کنزی )
2 - ستون 819 از نبیگ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیی کهن" ( کریستین بارتولومه ) - نسک آلمانی
بررسیِ واژگانِ " پزآفتن ، پزآمیدن، پزآم - ، پزآمینیتن، پزآمین - ، پزآمانیدن، پزآمان - ، پزآمیشن، پزآمِش" در زبانِ پارسیِ میانه - نو:
ما در زبانِ پارسی واژه ی " پُختن" با بُن کُنونیِ " پَز - " را داریم که ریشه یِ این واژگان به " پَک : pak " در زبانِ اوستایی بازمی گردد. کُنونه یِ ( Praesens ) این ریشه یِ اوستایی، " پَچَ: pača " و کُنیده واژه ( PPfP ) یِ آن " پَختَ : paxta " بوده است. ریشه هایی که در زبانِ اوستایی به آوایِ " ک " می انجامیدند، دارایِ کُنونه هایِ انجامیده به " - چَ: ča - " و کُنیده واژه یِ انجامیده به " - ختَ : xta - " بوده اند ( در این باره به زیرواژه یِ " ختن" در همین تارنما بروید و پیامِ من را در این زمینه بخوانید ) . واژه ی " پَچَ " با دگرگونیِ آواییِ " چ/ز " به ریختِ " پَز : paz " در زبانِ پارسیِ میانه در دسترس بوده است که هم اکنون نیز در زبانِ پارسی نو جاری و ساری است.
... [مشاهده متن کامل]
اکنون به آسانی دریافتیم که " پز" در پزآفتن، برآمده از بُن کُنونی " پختن/پز - " در زبانِ پارسیِ میانه - نو است که این نیز خود به کُنونه ( Praesens ) یِ " پَچَ: pača" در زبانِ اوستایی بازمیگردد ( درست بمانند آنچه در گزینه 3 از پیامِ شماره یِ 1 گفته شد ) .
کُنونه یِ " پزآفتن/پزآمیدن " ، " پزآم - " بوده است و کُنونه یِ واژه یِ سببی " پزآمینیدن" ، " پزآمین - " بوده که اگر بخواهیم آن را به پارسیِ نو برگردانیم، واژگانِ " پزآمانیدن/پزآمان - " را خواهیم داشت ( این گزاره را با گزینه های 4 و 5 از پیامِ شماره یِ 1 همسنجی کنید ) .
همچنین در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " پَزامیشن" را داشته ایم که از کُنونه ی " پزآم - " به همراهِ پسوندِ " - یشن : išn - " ساخته شده است، و چنانکه می دانید، پسوندِ " - یشن" به ریختِ " ِ ش" درپارسیِ نوین درآمده است؛ پس واژه یِ " پزامیشن" به ریختِ " پزامِش" در پارسیِ نو می آید.
" پزآفتن/پزآم - " به چمِ " به پختگی رسیدن/رساندن، به بلوغ رسیدن/رساندن، به عمل آمدن/رساندن" بوده است. " پزآمینیتَن/پزآمین - " به چمِ " به پختگی رساندن، به بلوغ رساندن، عمل آوردن" بوده است.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پَسگشتها:
1 - روبرگهای 67، 68، 130و 158 از نبیگ " فرهنگنامه کوچک پهلوی" ( دیوید مک کنزی )
2 - ستون 819 از نبیگ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیی کهن" ( کریستین بارتولومه ) - نسک آلمانی
پیامِ شماره 1 :
من میخواهم در رشته پیامهایی درباره یِ واژگانِ انجامیده به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " در زبانِ پارسیِ میانه سخن بگویم و پیوندِ آنها را با واژگانِ زبانِ اوستایی روشن و آشکار سازم. امید که با این آگاهی سازی، فراروندی پیشِ رویِ پارسی دوستان گذاشته شود تا با بهره گیری از آن، واژگانِ زبانِ پارسیِ نو بیش از پیش گسترانیده شود. من در این پیامها گاهی پرسشهایِ گمان برانگیزی را پیش می نهم.
... [مشاهده متن کامل]
باشد که سودمند اُفتد و واژگانِ بسیاری با این روش در زبانِ پارسی ساخته و پرداخته شود؛ که چنین هم خواهد شد.
ما در نمونه هایی که می آوریم، از بَرنهش هایِ زیر پیروی می کنیم :
1 - " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " بخشِ جداپذیرِ واژگانی است که به آنها می انجامند.
2 - " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " به خودیِ خود فعل نیستند، بَرکه ( =بلکه ) می بایست پیش از آنها واژگانی با ویژگیهایی که در گزینه 3 در زیر به آنها پرداخته شده است، بیایند.
3 - تکواژهایی که پیش از " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " در زبانِ پارسیِ میانه می آیند دارایِ ویژگیهای زیر هستند:
آنها ساخته شده از کُنونه ها ( Praesens ) یا بُن هایِ کُنونیِ ریشه هایِ اوستایی هستند که یا با پیشوند یا بی پیشوند می آیند و گاهی در گذار از زبانِ اوستایی به پارسیِ میانه، این کُنونه ها یا بُنهایِ کُنونی دچارِ دگرگونی هایِ آواییِ رواگمند شده اند.
4 - روی هم رفته، ریختهایِ ساده و سببیِ واژگانی که به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " می انجامند، چنین هستند:
4. 1 - واژگانِ دارایِ " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " ( ساده ) . . . . . . واژگانِ دارایِ " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " ( سببی : Kausativ )
بمانند : اَهرَفتن/اَهرَمیدن ( ساده ) . . . . اَهرآفتن/اَهرآمیدن ( سببی )
4. 2 - واژگانِ دارایِ " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " ( ساده ) . . . . . . . واژگانِ دارایِ " آمینیدن:āminidan " ( سببی:Kausativ )
( گزینه یِ 4. 1 با بهره گیری از زبانِ اوستایی که واژگان در هنگامِ سببی سازی با آواگردانیِ " َ :a " به " آ : ā " همراه هستند، پیش می آید؛ گزینه 4. 2 با بهره گیری از خودِ زبانِ پارسیِ میانه که واژگان در هنگامِ سببی سازی با نشانه یِ " - ین" همراه هستند، پیش می آید. فراموش نکنید که در زبانِ پارسیِ نو این نشانه به ریخت " - آن" در دسترس است، بمانندِ خوردَن/خوراندن؛ پس چنانچه بخواهیم در پارسیِ نو از واژگانی با نشانه یِ " - آمینیدن" بهره بگیریم، می بایست آن را به ریختِ " - آمانیدن: āmānidan " درآوریم. ولی چنانچه بخواهیم از گزینه 4. 1 بهره بگیریم، می بایست تنها دگرگونیِ آواییِ " َ :a " به " آ : ā " را در " اَفتن/آمیدن یا " اَمیدن/آمیدن" در نظر بگیریم ) .
5 - هنگامیکه میخواهیم کُنونه ( Praesens ) هایِ واژگانِ دارایِ " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " را بیابیم، تکواژ یا تکواژهایِ پیش از آنها، دچار هیچ دگرگونی ای نمی شوند و تنها بخشِ " اَفتن" به " اَم" یا بخشِ " آفتن" به " آم" دگر می شود؛ برای نمونه : کُنونه یِ واژه یِ " پزآفتن / پزآمیدن" ، " پزآم - " می باشد و تکواژِ " پز" در این فرآیند دچار هیچ دگرگونی ای نمی شود، چراکه خودِ " پز" کُنونه یا بُن کُنونی می باشد.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
روشِ ساختِ واژگانی که به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " می انجامند:
آنچه در برنِهِش هایِ بالا برای من مایه وری و ارزش دارد، گزینه 3 است؛چراکه با درکِ درست و بجا از روشِ ساختِ چنین واژگانی، در گذار از زبانِ اوستایی به زبانِ پارسیِ میانه و سپس به زبانِ پارسیِ نو، می توان واژگانِ بسیاری را به سانِ زیر ساخت:
آ - اگر چنین واژگانی در زبانِ پارسیِ میانه آمده، آنها را به زبانِ پارسیِ نو اَندر می کنیم ( با نگاه به دگرگونی هایِ آوایی یا ترادیسی هایی که از زبانِ پارسیِ میانه به پارسیِ نو رُخ داده اند ) ؛
ب - اگر خواستارِ ساختِ واژگانی با ویژگیهایِ نامبرده هستیم که در زبانِ پارسیِ میانه نیامده اند، آنها را می بایست از زبانِ اوستایی بیرون بکشیم. به چه سان؟
نخست کُنونه ها ( Praesens ) یا بُن هایِ کُنونیِ ریشه هایِ اوستایی را می جوییم ؛ سپس آنها را به ریختِ پارسیِ میانه و پس از آن، به ریختِ پارسیِ نو در می آوریم یا آنها را فرارون ( =مستقیم ) به ریختِ پارسیِ نو درمی آوریم ( با نگاه به دگرگونی هایِ آوایی یا ترادیسی هایی که از زبانِ اوستایی/ پارسیِ میانه به پارسیِ نو رُخ داده اند ) .
. . . . . . . . . . . . .
اکنون در پیامهایی جداگانه یک به یک پیرامونِ واژگانِ انجامیده به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " سخن می گویم.
من میخواهم در رشته پیامهایی درباره یِ واژگانِ انجامیده به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " در زبانِ پارسیِ میانه سخن بگویم و پیوندِ آنها را با واژگانِ زبانِ اوستایی روشن و آشکار سازم. امید که با این آگاهی سازی، فراروندی پیشِ رویِ پارسی دوستان گذاشته شود تا با بهره گیری از آن، واژگانِ زبانِ پارسیِ نو بیش از پیش گسترانیده شود. من در این پیامها گاهی پرسشهایِ گمان برانگیزی را پیش می نهم.
... [مشاهده متن کامل]
باشد که سودمند اُفتد و واژگانِ بسیاری با این روش در زبانِ پارسی ساخته و پرداخته شود؛ که چنین هم خواهد شد.
ما در نمونه هایی که می آوریم، از بَرنهش هایِ زیر پیروی می کنیم :
1 - " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " بخشِ جداپذیرِ واژگانی است که به آنها می انجامند.
2 - " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " به خودیِ خود فعل نیستند، بَرکه ( =بلکه ) می بایست پیش از آنها واژگانی با ویژگیهایی که در گزینه 3 در زیر به آنها پرداخته شده است، بیایند.
3 - تکواژهایی که پیش از " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " در زبانِ پارسیِ میانه می آیند دارایِ ویژگیهای زیر هستند:
آنها ساخته شده از کُنونه ها ( Praesens ) یا بُن هایِ کُنونیِ ریشه هایِ اوستایی هستند که یا با پیشوند یا بی پیشوند می آیند و گاهی در گذار از زبانِ اوستایی به پارسیِ میانه، این کُنونه ها یا بُنهایِ کُنونی دچارِ دگرگونی هایِ آواییِ رواگمند شده اند.
4 - روی هم رفته، ریختهایِ ساده و سببیِ واژگانی که به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " می انجامند، چنین هستند:
4. 1 - واژگانِ دارایِ " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " ( ساده ) . . . . . . واژگانِ دارایِ " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " ( سببی : Kausativ )
بمانند : اَهرَفتن/اَهرَمیدن ( ساده ) . . . . اَهرآفتن/اَهرآمیدن ( سببی )
4. 2 - واژگانِ دارایِ " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " ( ساده ) . . . . . . . واژگانِ دارایِ " آمینیدن:āminidan " ( سببی:Kausativ )
( گزینه یِ 4. 1 با بهره گیری از زبانِ اوستایی که واژگان در هنگامِ سببی سازی با آواگردانیِ " َ :a " به " آ : ā " همراه هستند، پیش می آید؛ گزینه 4. 2 با بهره گیری از خودِ زبانِ پارسیِ میانه که واژگان در هنگامِ سببی سازی با نشانه یِ " - ین" همراه هستند، پیش می آید. فراموش نکنید که در زبانِ پارسیِ نو این نشانه به ریخت " - آن" در دسترس است، بمانندِ خوردَن/خوراندن؛ پس چنانچه بخواهیم در پارسیِ نو از واژگانی با نشانه یِ " - آمینیدن" بهره بگیریم، می بایست آن را به ریختِ " - آمانیدن: āmānidan " درآوریم. ولی چنانچه بخواهیم از گزینه 4. 1 بهره بگیریم، می بایست تنها دگرگونیِ آواییِ " َ :a " به " آ : ā " را در " اَفتن/آمیدن یا " اَمیدن/آمیدن" در نظر بگیریم ) .
5 - هنگامیکه میخواهیم کُنونه ( Praesens ) هایِ واژگانِ دارایِ " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " را بیابیم، تکواژ یا تکواژهایِ پیش از آنها، دچار هیچ دگرگونی ای نمی شوند و تنها بخشِ " اَفتن" به " اَم" یا بخشِ " آفتن" به " آم" دگر می شود؛ برای نمونه : کُنونه یِ واژه یِ " پزآفتن / پزآمیدن" ، " پزآم - " می باشد و تکواژِ " پز" در این فرآیند دچار هیچ دگرگونی ای نمی شود، چراکه خودِ " پز" کُنونه یا بُن کُنونی می باشد.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
روشِ ساختِ واژگانی که به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " می انجامند:
آنچه در برنِهِش هایِ بالا برای من مایه وری و ارزش دارد، گزینه 3 است؛چراکه با درکِ درست و بجا از روشِ ساختِ چنین واژگانی، در گذار از زبانِ اوستایی به زبانِ پارسیِ میانه و سپس به زبانِ پارسیِ نو، می توان واژگانِ بسیاری را به سانِ زیر ساخت:
آ - اگر چنین واژگانی در زبانِ پارسیِ میانه آمده، آنها را به زبانِ پارسیِ نو اَندر می کنیم ( با نگاه به دگرگونی هایِ آوایی یا ترادیسی هایی که از زبانِ پارسیِ میانه به پارسیِ نو رُخ داده اند ) ؛
ب - اگر خواستارِ ساختِ واژگانی با ویژگیهایِ نامبرده هستیم که در زبانِ پارسیِ میانه نیامده اند، آنها را می بایست از زبانِ اوستایی بیرون بکشیم. به چه سان؟
نخست کُنونه ها ( Praesens ) یا بُن هایِ کُنونیِ ریشه هایِ اوستایی را می جوییم ؛ سپس آنها را به ریختِ پارسیِ میانه و پس از آن، به ریختِ پارسیِ نو در می آوریم یا آنها را فرارون ( =مستقیم ) به ریختِ پارسیِ نو درمی آوریم ( با نگاه به دگرگونی هایِ آوایی یا ترادیسی هایی که از زبانِ اوستایی/ پارسیِ میانه به پارسیِ نو رُخ داده اند ) .
. . . . . . . . . . . . .
اکنون در پیامهایی جداگانه یک به یک پیرامونِ واژگانِ انجامیده به " اَفتن : aftan / اَمیدن:amidan " یا " آفتن: āftan / آمیدن: āmidan " سخن می گویم.