پرتودرمانی

پرتودرمانی یا رادیوتراپی ( به انگلیسی: radiotherapy ) یکی از مهم ترین شاخه های فیزیک پزشکی است. پرتودرمانی به درمان بیماری با استفاده از پرتوهای نافذ مانند پرتوهای ایکس و امواج آلفا و موج بتا و گاما که یا از دستگاه تابیده می شوند یا از داروهای حاوی مواد نشاندار شده ساطع می شوند گویند.
پرتودرمانی استفاده از پرتوهای یون ساز برای از بین بردن یا کوچک کردن بافت های سرطانی است. در این روش در اثر آسیب DNA، سلول های ناحیه درمان ( بافت هدف ) تخریب و ادامه رشد و تقسیم غیرممکن می شود؛ اگرچه پرتو علاوه بر سلول های سرطانی به سلول های سالم نیز آسیب می رساند ولی اکثر سلول های سالم بهبودی خود را دوباره به دست می آورند. هدف از پرتو درمانی از بین بردن حداکثر سلول های سرطانی با حداقل آسیب به بافت های سالم است.
کاربرد اصلی پرتودرمانی در معالجه یا تقلیل امراض سرطانی می باشد. [ ۱]
دیگر کاربردهای پرتودرمانی: از بین بردن سلول های سرطانی و ضایعات ارگان های مختلف، بازتوانی و بهبود اعضای بدن بیمار ( همچون کبد، کلیه، پروستات ) ، پیشگیری گسترش ضایعات اعضا و کاهش علائم بیماری ( همانند درد ) .
دستگاه ها و ابزارهای مختلف و گوناگونی برای درمان و توان بخشی بیمار توسط مهندسان پزشک ساخته و در اختیار پزشکان قرار گرفته است. یکی از این دستگاه های مهم و پرکاربرد رادیوتراپی یا پرتودرمانی می باشد. به بیانی دیگر پرتودرمانی، استفاده از اشعه پر انرژی ( معمولاً اشعه X ) به منظور از بین بردن سلول های سرطانی و ضایعات ارگان های مختلف می باشد. به طور کلی رادیوتراپی را به ۳ قسمت رادیوتراپی خارجی، رادیوتراپی داخلی ( براکی تراپی ) و رادیوتراپی سیستمیک تقسیم می کنند. سلول های سرطانی در مقایسه با سلول های سالم به رادیو تراپی حساسیت بیشتری نشان می دهند و در نتیجه تعداد بیشتری از آن ها از بین خواهند رفت البته رادیوتراپی بر سلول های سالم ناحیه درمان نیز تأثیر می گذارد اما آن ها بر خلاف سلول های سرطانی معمولاً بهبود یافته یا به سرعت خود را ترمیم می کنند. رادیوتراپی همچنان برای پیشگیری گسترش ضایعات اعضا و برای کاهش علائم بیماری ( همانند درد ) نیز به کار برده می شود. اصولاً در این دستگاه ها برای شناسایی و مکان یابی تومور و بافت مورد نظر برای دریافت پرتو از انواع مختلف پرتونگاری استفاده می گردد که شاید بتوان مرسوم ترین آن ها را پرتونگاری مقطعی تخمینی ( CT ) ، تصاویر رزونانس مغناطیسی ( MRI ) و اخیراً پرتونگاری مقطعی نشر پوزیترون ( PET ) معرفی نمود. حال پس از شناسایی موقعیت بافت مورد نظر بایستی مرحله شبیه سازی را شروع نمود که بر اساس آن آناتومی بیمار برنامه ریزی می شود. استفاده از پرتو در درمان سرطان یک فرایند پیچیده است که در بر گیرنده متخصصان آموزش دیده و تعداد زیادی از عوامل به هم پیوسته است. متخصصین رادیوتراپی انکولوژی، متخصصین فیزیک پزشکی، دزیمتریست و متخصصین رادیوتراپی ( پرتو پزشکی ) سال ها دنبال لوازم و ابزار که به این فرایند، به خصوص در موقعیت یابی تومور، برنامه درمانی، اجرای درمان، و تحقیق کمک کنند، می گشتند. دقت در رادیوتراپی بسیار مهم است زیرا نتایج بالینی و تجربی نشان می دهند که کنترل تومور و پاسخ نرمال بافت می تواند یک عامل مهم درمقدار ( دز ) پرتو افشانی باشد و بنابراین، تغییرات کوچک در دز درمانی می تواند منجر به نتایج بزرگی در پاسخ تومور یا بافت نرمال شود. به علاوه، دزهای تجویز شده درمانی تومور معمولاً الزاماً به دزی که برای بافت نرمال قابل تحمل است نزدیک است. بنابراین برای درمان بهینه، دز پرتوافشانی باید با دقت بسیار بالا انجام شود. یک میزان ±۵٪ توسط کمیسیون بین المللی سنجش و واحدهای پرتو افشانی ( ICRU ) پیشنهاد شده است.

پَرتودرمانی (radiotherapy)
درمان بیماری ها با پرتوتابی از دستگاه های تولید پرتو ایکس یا منابع پرتوزا. پرتوتابی فعالیت یاخته های در حال تقسیم را کاهش می دهد. به همین سبب، اثر قابل توجهی بر بافت های بدخیم، برخی از تومورهای خوش خیم، و بعضی از بیماری های پوستی دارد. اصولاً پرتوهایی که در دستگاه های پرتو ایکس تشخیصی به کار می روند، قدرت نفوذ چندانی در بدن ندارند و برای درمان مؤثر نیستند. برای تولید پرتوهایی با اثر درمانی دستگاه های قوی تری با قدرت ۱۰هزار تا بیش از ۳۰میلیون ولت لازم است. دستگاه های با ولتاژ پایین شبیه دستگاه های پرتو ایکس معمولی اند. وسایلی که در ولتاژهای بالاتر کار می کنند ممکن است مانند شتاب دهنده های خطی و بتاترون ها طراحی خاصی داشته باشند. عوارض جانبی پرتودرمانی جدید کمتر از روش های قدیمی است. پرتودرمانی سر ممکن است باعث ریزش موقت مو شود. اگر دستگاه گوارش در معرض پرتودرمانی قرار گیرد، ممکن است اسهال و استفراغ ایجاد کند. امروزه در بیشتر موارد پرتودرمانی از ایزوتوپ های پرتوزای صناعی استفاده می کنند. مفیدترین این ایزوتوپ ها کبالت است. این ایزوتوپ پرتو گاما ساطع می کند که قدرت نفوذ بالایی دارد و به جای پرتوی ایکسِ بسیار پرانرژی به کار می رود. برخی از ترکیبات پرتوزا را برای بیماران تجویز می کنند، از آن جمله است، ید پرتوزا برای درمان بیماری های تیروئید. قبلاً از رادیوم برای پرتودرمانی استفاده می کردند، امّا امروزه مواد صناعی، که بیشتر در دسترس اند، جای آن را گرفته اند.