پتروداکتیل

پِتِروداکْتیل (pterodactyl)
(یا: پتروزور) خزنده پرندۀ منقرض شده ای از راستۀ پتروزوریا. این جانور در اواخر دوره های تریاس و کرتاسه، تقریباً ۲۲۸ تا ۶۵ میلیون سال پیش، زندگی می کرد. دست کم ۶۰ جنس از آن یافت شده است که اندازۀ آن ها از یک گنجشک تا جثۀ عظیم کوئتزالکوتلوس، بزرگ ترین فسیلی که پهنای بال های آن به دوازده متر می رسد، تغییر می کند. گونه های اولیه، مثلاً رامپورهینکوس، آرواره های دندانه دار و دُم های دراز داشتند، اما گونه های بعدی، مانند پترونودون، دُمی بسیار کوتاه داشتند، دندان نداشتند، و آرواره هایشان به منقار تبدیل شده بود. جمجمه های گونه های گوناگون بسیار متفاوت بود و عمدتاً برای تطابق با انواع گوناگون شکار تغییر کرده بود. دستگاه پروازی پتروداکتیل از یک بال غشایی تشکیل می شد که بین انگشت چهارم دست و بقیۀ بدن کشیده شده بود. انگشت پنجم تقریباً از بین رفته بود و سه انگشت نخست از بال جدا بودند. استخوان پتروئید، که منحصر به گروه پتروداکتیل است، به مچ اتصال دارد و به طرف شانه امتداد یافته است، به تقویت بال نیز کمک می کند، و بال ها با الیاف متعدد بافت های پیوندی مستحکم می شوند. هیچ فسیلی از پَرِ این جانور به دست نیامده است. اکنون پژوهشگران عقیده دارند که پتروداکتیل برای پرواز فعال تطبیق یافته بود، نه چنان که قبلاً تصور می شد، برای هواسُری. استخوان های این جانور بزرگ، اما توخالی بود و جناغ سینه ای برای اتصال ماهیچه های پرواز داشت. بحث دربارۀ نحوۀ حرکت پتروداکتیل ها روی زمین و قابلیت مانور آن ها در هوا هنوز ادامه دارد. پتروداکتیل، برخلاف دایناسور پرنده، آرکئوپتریکس، نیای پرندگان به شمار نمی رود، بلکه نمایندۀ مسیر تکاملی کاملاً مجزایی است. پتروداکتیل، مانند دایناسورها، در انقراض عظیم پایان دورۀ کرتاسه نابود شد.