ویروس شناسی

ویروس شناسی ( به انگلیسی Virology ) شاخه ای از میکروبیولوژی می باشد. ویروس شناسی علم مطالعه ویروس ها می باشد، که ذراتی بسیار ریز و غیر میکروسکوپی می باشند. ویروس ها انگل های داخل سلولی بوده در مواد ژنتیکی آن ها در پوششی پروتئینی جای دارند. ویروس ها را از لحاظ ساختار آنها، طبقه بندی و تکامل، نحوه عفونی کردن و چگونگی تخریب سلول میزبان، چگونگی تعامل با ارگانیسم میزبان و سیستم ایمنی آن، بیماری هایی که ایجاد می کنند، تکنیک های جداسازی و کشت آن ها و استفاده آن ها در مطالعات تحقیقاتی و درمان، مورد مطالعه قرار می دهند. ویروس شناسی در دو زیر شاخه میکروبیولوژی و پزشکی مورد مطالعه قرار می گیرد. [ ۱]
علم ویروس شناسی، پس از استفاده از واکسن آبله به وسیله ادوارد جنر ( ۱۷۹۸ ) ، تهیه واکسن علیه بیماری هاری به وسیلهٔ پاستور ( ۱۸۸۴ ) و انتقال بیماری موزائیک توتون از گیاه آلوده به گیاه سالم توسط مایر در سال ۱۸۸۶ آغاز شده است. در سال ۱۸۹۲ ایوانوسکی، اثبات کرد که عامل مولد بیماری موزائیک توتون از صافی های بسیار ریز نگهدارنده باکتری عبور می کند؛ ولی چندان به مهم بودن این مسئله پی نبرد. تا این که بیچرنیک ( ۱۸۹۸ ) دانشمند هلندی که پدر ویروس شناسی نامیده شده است ادعا کرد که عامل بیماری موزائیک توتون، باکتری نیست و عامل مسری دیگری است. استنلی در سال ۱۹۳۵ با استفاده از روش های جدید خالص کردن، پروتئین ها، ویروس را خالص کرد و به خاطر این خدمتی که انجام داد، موفق به دریافت جایزه نوبل شد.
ویروس ها عواملی هستند که واجد یک نوع اسید نوکلئیک هستند. دارای پوشش پروتئینی در اطراف اسید نوکلئیک می باشند. در درون سلول های زنده با بکار گرفتن ماشین سنتزی سلول میزبان تکثیر پیدا می کنند و اسید نوکلئیک ویروسی را به سایر سلول ها منتقل می سازند. چون ویروس ها فاقد آنزیم های لازم برای متابولیسم هستند، لذا برای تکثیر یافتن بایستی از ماشین متابولیکی سلول میزبان استفاده نمایند. این کیفیت از نظر پزشکی جهت پیدا کردن داروهای ضد ویروسی بسیار اهمیت دارد. زیرا اکثر داروهایی که تکثیر ویروس ها را متوقف می سازند، بر اعمال سلول میزبان نیز اثر می گذارند؛ ولی وجود لیپیدها در سطح خارجی برخی از ویروس ها آن ها را در برابر حلال های لیپیدها نظیر اتر، آسیب پذیر می سازد.
شاخه اصلی ویروس شناسی طبقه بندی آن ها می باشد. ویروس ها را می توان بر اساس سلول های میزبانی که آلوده می کنند طبقه بندی کرد. به طور مثال: ویروس های حیوانی، ویروس های قارچ ها، باکتریوفاژها ( ویروس هایی که میزبان آن ها باکتری ها می باشند ) ، که شامل پیچیده ترین ویروس ها می باشد. تقسیم بندی دیگر بر اساس شکل کپسید ( بیشتر مارپیچ یا چند وجهی ) یا ساختار ویروس می باشد ( به طور مثال وجود ویا عدم وجود پوشش لیپیدی ) . اندازه ویروس ها از حدوداً 30 nm تا 450 nm می باشد. این به معنی می باشد که اکثر ویروس ها را نمی توان با میکروسکوپ نوری مشاهده کرد. شکل و ساختار ویروس ها توسط میکروسکوپ الکترونی، طیف سنجی NMR و کریستالوگرافی اشعه ایکس مورد مطالعه قرار می گیرد.